metallurgydata متالورژی دیتا

منیزیم و آلیاژهایش قابلیت استفاده برای ایمپلنت‌های ارتوپدی زیست‌تجزیه‌پذیر را دارند. اما نرخ خوردگی در شرایط فیزیولوژیکی برای بسیاری از کاربردها بالاست. به همین دلیل اصلاح سطح برای کاهش نرخ خوردگی بسیار مورد توجه است. چنین اصلاحاتی باید از لحاظ بیولوژیکی سازگار و همچنین در محیط‌های خورنده نیز محافظ باشند. این مقاله مروری خلاصه از تحقیقات اخیر در زمینه پوشش‌های غیرآلی وروش‌های اصلاح سطحی برای تولید پوشش‌های بایو مواد پایه منیزیمی است.

رسوب به کمک پرتو یونی
رســـوب بـــه کــمـــک پــرتــو یــونــی مــی‌تــوانــد پـوشـش‌هایی با چسبندگی خوب تولید کند و اجـازه کـنـتـرل دقـیـق شیمی پوششرا که شامل نسبت کلسیم به فسفر است  می‌دهد. یانگ و همکارانش از این فرآیند برای پوشش‌دهی آلیاژ 31AZ استفاده کردند [39.] پوشش‌های فسفات کـــلـــســـیـــــم تـــــولـــیـــــد شــــده بــــرای تــبــــدیــــل بــــه هـیـدروکـسـی‌آپـاتـایـت حـرارت داده مـی‌شوند. تابکاری باعث بهبود خواص مکانیکی پوشش مـی‌شـود. بـرای تـعـیـیـن ویژگی‌های خوردگی، پـوشـش‌هـا در مـحـلـول 3 درصـد وزنـی کـلـریـد سـدیـم آزمایش شدند. نمونه‌های پوشش داده شده محافظت بیشتری از خود نشان دادند، اگر چه حفره‌ دار شدن در طول ترک‌های پوشش اتفاق افتاد.
پوشش‌های ایجاد شده در محلول
روش‌های شیمی محلول برای پوشش‌دهی فلزات با فسفات کلسیم چندین مزیت دارد. تجهیزات ساده و ارزان، توانایی پوشش‌دادن مواد متخلخل و پیچیده و توانایی استفاده از دمای پایین امکان سنتز شیمی محلول فسفات‌های کلسیم را بر روی زمینه منیزیمی می‌دهد. اکسداسیون منیزیم باعث می‌شود که اسیدیته به طور موضعی بالا رود که باعث تشویق رسوب فسفات کلسیم در محلول حاوی یون‌های فسفات و کلسیم می‌شود [40.] با این حال این روش مشکلاتی نیز دارد، چون منیزیم واکنش‌پذیری بالایی در محیط‌های آبی دارد در طول فرآیند پوشش‌دهی تمایل به خورده شدن دارد. علاوه بر این ترکیبات فسفات کلسیم به وسیله یون منیزیم در شبکه بلوری جایگزین می‌شود و باعث افزایش عیوب [41]و کاهش پایداری ترکیبات تولید شده[42] می‌شود. هیروموتو و یاماموتو تشکیل پوشش هیدروکسی آپاتایت بر روی منیزیم و آلیاژهایش را تنها با یک مرحله پوشش در محلول گزارش دادند [43.] در این روش غلظت یونی و اسیدیته بر روی پوشش رسوب داده شده تاثیر ‌می‌گذارد. آن‌ها کاهش چگالی جریان خوردگی ( به میزان 310 ‌تا 410 ‌برابر) در محلول 5/3 درصد وزنی کلرید سدیم نسبت به منیزیم پوشش داده نـشــده بــا اسـتـفــاده از تکنیـک پـلاریـزاسیـون پتـانسیـودینـامیـک را گـزارش دادنـد. هـو و همکارانش تولید پوشش دی کلسیم فسفات دی‌هیدراته بر روی آلیاژ 91AZ بوسیله تیتراسیون 4HPO2K به 2(3Ca)NO در محلول را گزارش داده‌اند [44.] پوشش دی کلسیم فسفات دی‌هیدراته در محلول شبیه‌سازی شده بدن به هیدروکسی آپاتایت تبدیل شده است و مقاومت به خوردگی پوشش از 331 اهم (منیزیم پوشش داده نشده) به 4210 اهم افزایش یافته است. با کمک تست پلاریزاسیون پتانسیودینامیک مشاهده شد که چگالی جریان خوردگی از 70 به 6/2 میکرو آمپر بر سانتی‌متر مربع افت پیدا کرد. تاموزاوا نیز تشکیل هیدروکسی آپاتایت بر روی منیزیم خالص با استفاده از تکنیک شیمی محلول را گزارش داد [45.] یافته‌ها نشان می‌دهد که افزایش دما به 333 کلوین و بالاتر باعث تشکیل هـیـدروکـسـی آپـاتـایـت و اکـسـیـد مـنیزیم می‌شود. با این وجود افزایش غلظت کلسیم می‌تواند بدون اینکه تاثیری بر روی اکسید منیزیمی داشته باشد، تشکیل هیدروکسی آپاتایت را افزایش دهد که ممکن است برای زمینه به علت حلالیت بالای آن نامطلوب بـاشـد. زو و هـمـکارانش پوشش‌های فسفات کلسیم آماده شده به وسیله روش‌های محلولی بر روی آلیاژهای منیزیم، منگنز و روی را گزارش دادند [46.] خواص سطحی نمونه پوشش داده شده باعث رشد سلولی و استخوان‌سازی بهتری نسبت به نمونه‌های پوشش داده نشده است.
زیـرا در پـوشش‌های محلولی، استفاده از هرگونه عناصر سمی اجتناب می‌شود و زیـسـت‌سـازگـاری خـوبـی دارد . بـا ایـن حـال بـافـت باقیمانده تولید پوششی متراکم با چـسـبـنـدگـی کافی و عاری از ترک و محافظت کامل در محلول در طول دوره زمانی موردنیاز می‌کند.
رسوب‌دهی الکتریکی
تشکیل پوشش‌های فسفات کلسیم می‌تواند بوسیله اعمال پتانسیل و جریان‌های خارجی انجام شود. این فرآیندها در مجموع رسوب‌دهی الکتریکی نام دارند. تجهیزات این روش‌ها ساده و ارزان است و فرآیند می‌تواند در دمای پایین انجام شود. پارامترهای فرآیند می‌توانند به آسانی برای بهینه کردن پوشش تولید شده کنترل شوند.
رسوب‌نشانی الکتروشیمیایی
رسوب‌نشانی الکتروشیمیایی از احیای آب در محلول آبی برای رسوب فسفات‌های کلسیم بر روی سطح زمینه فلزی استفاده می‌کند. احیای آب تولید گاز هیدروژن می‌کند و گـروه‌هـای هیـدروکسیـدی روی  کاتد تولید می‌شوند.
این باعث افزایش موضعی  اسیدیته در سطح زمینـه مـی‌شـود. افـزایش اسیدیته باعث کاهش حل شدن فسفات‌های کلسیم در محلول و منجر بـــــه رســـــوب در ســطـــــح مـــــی‌شــــود. فــــرآیــنــــد رســوب‌نشـانـی الکتـروشیمیـایـی بـرای فسفـات کـلـسـیـم مـی‌تـوانـد بـا اسـتـفـاده از چندین روش کنترل شود [26.] یک پتانسیل ثابت بین الکترود کار ( سطحی که قرار است پوشش داده شود) و الکترود کمکی که ماده‌ای خنثی مانند پلاتین یا گرافیت است می‌تواند نگه‌داشته شود. پتانسیل ثابت بین الکترود کار و الکترود کمکی به این مـعـنی است که پتانسیل بین محلول و الکترود مـستقیماً کنترل نمی‌شود. پتانسیل و جریان به هـنـدسـه سـلول،  ترکیب محلول، مواد الکترود کمکی و غیره مربوط می‌شود.
از ایـــــن روش بـــــرای تـــشـــکـــیـــــل پـــــوشـــــش هیدروکسی آپاتایت بر آلیاژ D91AZ استفاده شده اســت و بــوسـیـلــه روش‌هــای الـکتـروشیمیـایـی پـتـانـسـیـودیـنـامـیـک پـلاریـزاسـیـون و طیف‌سنج امــپــدانــس الـکـتــروشـیـمـیــایــی کــاهــش جــریــان خوردگی نشان داده شده است [47.]
هـمـچـنـیـن فـرآیـنـد پـوشـش‌دهی می‌تواند به صـورت پـتانسیواستاتیک انجام شود که در آن الکترود کار در ولتاژی ثابت نسبت به الکترود مــرجـع نـگـه‌ داشـتـه مـی‌شـود. بـه مـنـظـور ثـابـت نـگــه‌داشـتــن اخـتــلاف پـتـانسیـل بیـن محلـول و پوشش، الکترود مرجع در نزدیک الکترود کار قــرار داده مــی‌شــود کــه ایــن بــرای نـگـه‌داشـتـن پتانسیل در یک سطح مطلوب که باعث احیای آب، بـدون اینکه احیای مواد دیگر اتفاق بیفتد مفید است. در این چیدمان جریان به علت اینکه زمینه پوشش داده می‌شود و ناحیه در معرض قــرار داده شـده الکتـرود بـا الکتـرولیـت کـاهـش می‌یابد، افت خواهد کرد. کمتر شدن تولید یون هیدروکسید در کاتد می‌تواند منجر به کاهش اسـیـدیـتـه نـزدیـک الـکـتـرود کار شود و بنابراین بـــاعــث کــاهــش نــرخ رســوب‌دهــی مــی‌شــود. پوشش‌های دی کلسیم فسفات دی‌هیدراته بر روی آلــیــاژهــای مـنـیــزیــم بــا اسـتـفــاده از روش پتانسیواستاتیک تولید شده‌اند و نرخ خوردگی را کاهش داده‌اند و پوشش‌های چگال به طور کامل از زمینه‌های باقیمانده در بافت حفاظت می‌کنند. با اینکه پوشش‌ها باعث کاهش نرخ خوردگی می‌شوند ولی میزان حفاظت یک پوشش ضخیم و متراکم همواره باید در نظر قرار گیرد [48]
برای ثابت نگه‌داشتن تولید یون هیدروکسید، روش‌های گالوانواستاتیکی یا جریان ثابت برای پوشش‌دهی منیزیم با این روش استفاده شده است. پیل سه الکترود استاندارد استفاده شده است اما دستگاه به نحوی تنظیم می‌شود که جریان اعمالی بین الکترود کار و الکترود کمکی ثابت باقی بماند. آب تنها مولکولی است که تحت اکسیداسیون و احیا در محلول قرار می‌گیرد. اسیدیته در حین فرآیند تقریباً ثابت باقی‌ می‌ماند.
ولتاژ در حین فرآیند می‌تواند ثابت شود، به خصوص بعد از اینکه قسمتی از زمینه پوشش‌دهی شد. سونگ نشان داد که روش گالوانواستاتیکی ، پوشش فسفات کلسیم را تشکیل می‌دهد که در محلول شبیه‌سازی شده بدن محافظ و افت جریان خوردگی به طــــور چــشــمــگـیـــری بـعـــد از 48 ســـاعـــت مـشـــاهـــده شـــده اســـت [47.] ون از روش گـالـوانواستاتیکی برای پوشش‌دادن آلیاژ 31AZ با هیدروکسی آپاتایت استفاده کرد. نـتـایج پلاریزاسیون پتانسیودینامیک حفاظت موثری را نشان داد. پتانسیل خوردگی افزایش یافته بود و چگالی جریان خوردگی کاهش داده شد. عملیات در محلول قلیایی می‌تواند باعث پایداری بیشتر پوشش و در نتیجه کاهش نرخ از دست دادن جرم بعد از 30 روز شود [49.] وو و همکارانش پوشش‌های کامپوزیتی چیتوسان و فسفات کلسیم بر روی آلیاژهای منیزیم را گزارش داده‌اند [50.] بوسیله رسوب در یک محلول شامل سوسپانسیون هیدروکسی آپاتایت و چیتوسان پوشش کامپوزیتی می‌تواند در حین فـرآیـنـد رسوب‌نشانی تشکیل شود. در نهایت نوع ولتاژ کنترل می‌شود. انواع ولتاژ دیگری در این فرآیند شامل مدهای مختلف پالسی استفاده شده است. نفوذ یون در محلول پوشش می‌تواند سرعت پوشش‌دهی را محدود کند و احتیاج به جریان بیشتری از منبع داشته باشد. اضافه بر این، احیای آب در کاتد زمانی که ولتاژ بالاست باعث تولید گاز هیدروژن می‌شود. نتیجه کلی این فاکتورها این است که پوشش متخلخل و سست شود [51.] طول پالس می‌تواند برای تغییر خواص پوشش‌ها  نظیر اندازه بلور ( مدت زمان بیشتر منجر به بلورهای بزرگتر می‌شود) اصلاح شود [42.] دیگر اینکه محدودیت رسوب‌نشانی بر روی آلیاژ MgZnCa با استفاده از جریان پالسی مطالعه شده است، که نـتـایـج حـاکـی از افـزایـش پـتـانـسـیـل خـوردگـی و کـاهـش جـریـان خـوردگـی در تـست پلاریزاسیون پتانسیودینامیک هستند[51.] عیب روش رسوب‌نشانی الکتروشیمیایی این است که پوشش چسبندگی و تراکم کاملی ندارد [48.]  کومار و همکارانش گزارش داده‌اند که تصاعد هیدروژن در سطح زمینه فلزی تولید حباب‌های گازی می‌کند که مانع از تشکیل شیمیایی سرامیک در فصل مشترک و در نتیجه فصل مشترک آتشفشان مـانـنـدی مـی‌شـود [52.] مـتـاسـفـانـه تـصـاعـد گـاز هـیـدروژن در ایـن نـوع پـوشـش‌دهـی رسوب‌نشانی الکتروشیمیایی در محلول آبی اجتناب‌ناپذیر است  و در واقع لازم است که اسیدیته در سطح بالا رود و فرآیند پوشش‌دهی ادامه پیدا کند.
نیاز به یک سیال رسانای الکتریکی، موجب شده است تا مایعات یونی در حال حاضر به عنوان جایگزینی برای محیط آبکاری استفاده شوند. بارکر و نیبرت آبکاری زمینه منیزیمی با روی فلزی برای افزایش مقاومت به خوردگی را گزارش داده‌اند [24.]  ترکیب مایع یونی، چگالی جریان اعمال شده و ترکیب آلیاژی زمینه نشان داده شده است که بر روی پوشش تولید شده تاثیرگذار است.
عملیات‌ سطحی
روش‌ دیگری برای افزایش مقاومت به خوردگی آلیاژهای منیزیم اصلاح ساختار سطح خود فلز  است. آلیاژهای منیزیم زمانی که چندین فاز در آلیاژ وجود داشته باشد و یکی کاتدی‌تر از بقیه باشد در معرض خوردگی میکروگالوانیک قرار می‌گیرد [9.] این می‌تواند بـرای مقـاومـت بـه خـوردگـی مضـر بـاشد چون خــوردگــی مــوضـعــی در مـنـاطـق آنـدی تسـریـع می‌شود. علاوه بر این اختلاف انرژی در دانه‌ها و مـرزهـای دانـه در منیزیم و آلیاژهایش وجود دارد. بـنــابــرایــن پـیــل گــالـوانـیـک بـیـن دانـه‌هـا و مرزهای دانه می‌تواند تشکیل شود. برای منیزیم خالص، مرزهای دانه، نسبت به دانه کاتدی‌تر هستنـد در نتیجـه منجـر بـه خـوردگـی دانـه‌های نزدیک مرزها می‌شوند. [19.] خوردگی موضعی باعث کاهش خواص مکانیکی می‌شود. برای طـراحـی ایمپلنـت‌هـا کنترل و حذف خوردگی موضعی مطلوب است.  یک روش برای حذف ایــن اثـرات اصـلاح سطـح بـا همـوژن کـردن آن اسـت. در ایـن صـورت سـطـحـی کاملاً آمورف تـولـیـد مـی‌شـود، کـه بـاعـث حـذف تشکیل پیل گالوانیک بین دانه‌ها و مرزهای دانه می‌شود.
شیشه‌های فلزی حجیم
ساخت زمینه کاملاً آمورف شیشه‌ای فلزی حـجـیـم رویـکـردی آشـکـار بـرای حـذف کـامـل اختلاف خوردگی با توجه به ساختار بلوری فلز اســت. ریختـه‌گـری شیشـه‌هـای فلـزی نیـازمنـد ترکیبات آلیاژی خاص و نرخ سرد کردن بسیار بـالای بـرای سـرد شـدن فلز مایع بدون تشکیل دانــه‌هــای بـلــوری اســت [53.] ایــن امــر بـاعـث می‌شود که تولید ساختار آمورف با ابعاد بیشتر از چند میلی‌‌متر مشکل باشد. ترکیب‌های آلیاژی می‌توانند به شکل شیشه‌های فلزی حجیم بهینه شوند. اخیراً آلیاژهای MgZnCa با شیشه ترکیب شدند و توانایی استفاده برای مصارف پزشکی و کـاربـردهـای دیگـر را دارنـد [54-58.] ایـن آلیاژ سـه‌تایی حاوی عنصر سمی نیست و می‌تواند به‌عنوان ایمپلنت‌ تجزیه‌پذیر استفاده شود.
آلیـاژهـای MgZnCa آمـورف در محیـط زنده تست شدند تا نشان دهند که تصاعد هیدروژن کاهش داده شده است [58.] خواص پسیو شدن این آلیاژهای آمورف با 28 درصد وزنی و بیشتر بهبود یافتند که به علت لایه اکسیدی روی است. نمونه‌های شیشه‌ای فلزی حجیم با ورق‌هایی با ضخامت 5/0 میلی‌متر تولید شد. استفاده از این مــواد شـیـشـه‌ای بـرای ایمپلنـت‌هـای بـزرگتـر بـا محدویت همراه است.
گو و همکارنش نتایجی مشابه برای نمونه‌های شیشه‌ای فلزی حجیم MgZnCa که باعث کاهش نرخ خوردگی شده بود را گزارش دادند [54.] روش جایگزین برای تشکیل شیشه‌های فلزی حجیم برای زمینه، درست کردن سطح آمورف بر روی ماده بلوری با استفاده از تکنیک‌های عملیات سطحی است. کاشت یونی یک راه ممکن برای تولید سطح اصلاح شده است. شتاب دادن یون‌‌ها با سرعت بالا و گذاشتن یا کاشتن آن‌ها بر روی سطح زمینه باعث برخورد می‌شود و طیف زیادی از بلورهای فلز را تخریب یا از بین می‌برد و باعث تشکیل سطح شیشه‌ای می‌شوند.
چترج این چنین تشکیلی را در زمینه آلومینیمی بوسیله کاشت یونی نشان داد [59.] سطح شیشه‌ای می‌تواند بعد از پرتو یونی به صورت ترکیب یک لایه سطحی پوشش داده شده  با زمینه شود [60.]
کاشت یونی
کاشت یونی یک روش اصلاح سطح برای افزایش مقاومت به خوردگی است. مزایای استفاده از کاشت یونی شامل اصلاح سطح زمینه موجود، ایجاد یک انتقال تدریجی بین سطح اصلاح شده و مغز ماده هستند. این به طور کلی باعث چسبندگی و استحکام بیشتر پوشش می‌شود. کاشت یونی غوطه‌وری پلاسما آلومینیم، زیرکونیم و تیتانیم برای ایجاد مقاومت به خوردگی بر روی 91AZ استفاده شد. مکانیزم نشان می‌دهد که عناصر نزدیک سطح باعث افزایش چگالی اکسید تشکیل شده در حین خوردگی آلیاژ و در نتیجه یک لایه پسیو با محافظت بیشتر ایجاد می‌شود [61.]
با این وجود، برای ایمپلنت‌های زیست تجزیه‌پذیر، عناصر اضافی اگر مانند آلومینیم سمی باشند یا مانند تیتانیم تجزیه‌ناپذیر باشند، مطلوب نیستند. وان  و همکارانش از یون‌های روی به علت زیست‌سازگاریشان استفاده کردند اما مشاهده کردند که کاشت یون روی در آلیاژ MgCa باعث افزایش نرخ خوردگی به جای کاهش آن می‌شود [62.]
کاشت یونی اکسیژن نیز به کار گرفته شده است اما موفقیت‌های کمی در محلول‌های کلریدی  داشته است [63.] کاشت یونی نیتروژن برای بهبود مقاومت به خوردگی منیزیم استفاده شده است. ناکاتاسوگاوا و همکارانش گزارش دادند که کاشت یون نیتروژن بــاعــث کــاهــش نــرخ خـوردگـی آلیـاژ D91AZ بـه میـزان 15درصـد فلـز خـام در محلـول کلریدسدیم 5 درصدوزنی می‌شود [64.] به طور مشابه، تیان و همکارانش برای بهبود مقاومت به خوردگی آلیاژ B31AZ از کاشت یونی غوطه‌وری پلاسمایی استفاده کردند [65.] در روش کاشت یون، انرژی ایمپلنت و مقدار یون ورودی از جمله موارد کلیدی در افزایش کارکرد ایمپلنت هستند.
نتیجه‌گیری
عملیات سطحی ایمپلنت‌های زیست‌تجزیه‌پذیر قادر به کاهش نرخ خوردگی برای مدت زمانی که مقاومت مکانیکی ایمپلنت مورد نیاز است خواهد بود. نرخ خوردگی باید بـه انـدازه کـافـی کم باشد که تصاعد هیدروژن و محصولات خوردگی مشکلی برای بافت‌های اطراف ایجاد نکنند. بدین منظور پوشش باید چسبنده و سازگار با زمینه باشد. سیستم پوشش‌دهی باید زمینه را از حملات یون کلر و خوردگی گالوانیک بین فازها محافظت کند. از عیوبی مانند ترک‌ها و تخلخل‌ها در پوشش برای جلوگیری از خوردگی مـوضـعـی و افـت مـکـانـیـکـی ایـمـپـلـنـت باید اجتناب شود. به علاوه پوشش باید کاملا زیست‌تجزیه‌پذیر و زیست‌سازگار باشد. عناصر سمی نباید داخل سیستم پوشش‌دهی باشند. و زمانی که پوشش‌های تولید شده بتوانند حفاظت لازم در برابر خوردگی را فراهم کنند استفاده از ایمپلنت‌های ارتوپدی زیست تجزیه پذیر امکان‌پذیر خواهد بود.

منابع:

رسوب به کمک پرتو یونی
رســـوب بـــه کــمـــک پــرتــو یــونــی مــی‌تــوانــد پـوشـش‌هایی با چسبندگی خوب تولید کند و اجـازه کـنـتـرل دقـیـق شیمی پوششرا که شامل نسبت کلسیم به فسفر است  می‌دهد. یانگ و همکارانش از این فرآیند برای پوشش‌دهی آلیاژ 31AZ استفاده کردند [39.] پوشش‌های فسفات کـــلـــســـیـــــم تـــــولـــیـــــد شــــده بــــرای تــبــــدیــــل بــــه هـیـدروکـسـی‌آپـاتـایـت حـرارت داده مـی‌شوند. تابکاری باعث بهبود خواص مکانیکی پوشش مـی‌شـود. بـرای تـعـیـیـن ویژگی‌های خوردگی، پـوشـش‌هـا در مـحـلـول 3 درصـد وزنـی کـلـریـد سـدیـم آزمایش شدند. نمونه‌های پوشش داده شده محافظت بیشتری از خود نشان دادند، اگر چه حفره‌ دار شدن در طول ترک‌های پوشش اتفاق افتاد.
پوشش‌های ایجاد شده در محلول
روش‌های شیمی محلول برای پوشش‌دهی فلزات با فسفات کلسیم چندین مزیت دارد. تجهیزات ساده و ارزان، توانایی پوشش‌دادن مواد متخلخل و پیچیده و توانایی استفاده از دمای پایین امکان سنتز شیمی محلول فسفات‌های کلسیم را بر روی زمینه منیزیمی می‌دهد. اکسداسیون منیزیم باعث می‌شود که اسیدیته به طور موضعی بالا رود که باعث تشویق رسوب فسفات کلسیم در محلول حاوی یون‌های فسفات و کلسیم می‌شود [40.] با این حال این روش مشکلاتی نیز دارد، چون منیزیم واکنش‌پذیری بالایی در محیط‌های آبی دارد در طول فرآیند پوشش‌دهی تمایل به خورده شدن دارد. علاوه بر این ترکیبات فسفات کلسیم به وسیله یون منیزیم در شبکه بلوری جایگزین می‌شود و باعث افزایش عیوب [41]و کاهش پایداری ترکیبات تولید شده[42] می‌شود. هیروموتو و یاماموتو تشکیل پوشش هیدروکسی آپاتایت بر روی منیزیم و آلیاژهایش را تنها با یک مرحله پوشش در محلول گزارش دادند [43.] در این روش غلظت یونی و اسیدیته بر روی پوشش رسوب داده شده تاثیر ‌می‌گذارد. آن‌ها کاهش چگالی جریان خوردگی ( به میزان 310 ‌تا 410 ‌برابر) در محلول 5/3 درصد وزنی کلرید سدیم نسبت به منیزیم پوشش داده نـشــده بــا اسـتـفــاده از تکنیـک پـلاریـزاسیـون پتـانسیـودینـامیـک را گـزارش دادنـد. هـو و همکارانش تولید پوشش دی کلسیم فسفات دی‌هیدراته بر روی آلیاژ 91AZ بوسیله تیتراسیون 4HPO2K به 2(3Ca)NO در محلول را گزارش داده‌اند [44.] پوشش دی کلسیم فسفات دی‌هیدراته در محلول شبیه‌سازی شده بدن به هیدروکسی آپاتایت تبدیل شده است و مقاومت به خوردگی پوشش از 331 اهم (منیزیم پوشش داده نشده) به 4210 اهم افزایش یافته است. با کمک تست پلاریزاسیون پتانسیودینامیک مشاهده شد که چگالی جریان خوردگی از 70 به 6/2 میکرو آمپر بر سانتی‌متر مربع افت پیدا کرد. تاموزاوا نیز تشکیل هیدروکسی آپاتایت بر روی منیزیم خالص با استفاده از تکنیک شیمی محلول را گزارش داد [45.] یافته‌ها نشان می‌دهد که افزایش دما به 333 کلوین و بالاتر باعث تشکیل هـیـدروکـسـی آپـاتـایـت و اکـسـیـد مـنیزیم می‌شود. با این وجود افزایش غلظت کلسیم می‌تواند بدون اینکه تاثیری بر روی اکسید منیزیمی داشته باشد، تشکیل هیدروکسی آپاتایت را افزایش دهد که ممکن است برای زمینه به علت حلالیت بالای آن نامطلوب بـاشـد. زو و هـمـکارانش پوشش‌های فسفات کلسیم آماده شده به وسیله روش‌های محلولی بر روی آلیاژهای منیزیم، منگنز و روی را گزارش دادند [46.] خواص سطحی نمونه پوشش داده شده باعث رشد سلولی و استخوان‌سازی بهتری نسبت به نمونه‌های پوشش داده نشده است.
زیـرا در پـوشش‌های محلولی، استفاده از هرگونه عناصر سمی اجتناب می‌شود و زیـسـت‌سـازگـاری خـوبـی دارد . بـا ایـن حـال بـافـت باقیمانده تولید پوششی متراکم با چـسـبـنـدگـی کافی و عاری از ترک و محافظت کامل در محلول در طول دوره زمانی موردنیاز می‌کند.
رسوب‌دهی الکتریکی
تشکیل پوشش‌های فسفات کلسیم می‌تواند بوسیله اعمال پتانسیل و جریان‌های خارجی انجام شود. این فرآیندها در مجموع رسوب‌دهی الکتریکی نام دارند. تجهیزات این روش‌ها ساده و ارزان است و فرآیند می‌تواند در دمای پایین انجام شود. پارامترهای فرآیند می‌توانند به آسانی برای بهینه کردن پوشش تولید شده کنترل شوند.
رسوب‌نشانی الکتروشیمیایی
رسوب‌نشانی الکتروشیمیایی از احیای آب در محلول آبی برای رسوب فسفات‌های کلسیم بر روی سطح زمینه فلزی استفاده می‌کند. احیای آب تولید گاز هیدروژن می‌کند و گـروه‌هـای هیـدروکسیـدی روی  کاتد تولید می‌شوند.
این باعث افزایش موضعی  اسیدیته در سطح زمینـه مـی‌شـود. افـزایش اسیدیته باعث کاهش حل شدن فسفات‌های کلسیم در محلول و منجر بـــــه رســـــوب در ســطـــــح مـــــی‌شــــود. فــــرآیــنــــد رســوب‌نشـانـی الکتـروشیمیـایـی بـرای فسفـات کـلـسـیـم مـی‌تـوانـد بـا اسـتـفـاده از چندین روش کنترل شود [26.] یک پتانسیل ثابت بین الکترود کار ( سطحی که قرار است پوشش داده شود) و الکترود کمکی که ماده‌ای خنثی مانند پلاتین یا گرافیت است می‌تواند نگه‌داشته شود. پتانسیل ثابت بین الکترود کار و الکترود کمکی به این مـعـنی است که پتانسیل بین محلول و الکترود مـستقیماً کنترل نمی‌شود. پتانسیل و جریان به هـنـدسـه سـلول،  ترکیب محلول، مواد الکترود کمکی و غیره مربوط می‌شود.
از ایـــــن روش بـــــرای تـــشـــکـــیـــــل پـــــوشـــــش هیدروکسی آپاتایت بر آلیاژ D91AZ استفاده شده اســت و بــوسـیـلــه روش‌هــای الـکتـروشیمیـایـی پـتـانـسـیـودیـنـامـیـک پـلاریـزاسـیـون و طیف‌سنج امــپــدانــس الـکـتــروشـیـمـیــایــی کــاهــش جــریــان خوردگی نشان داده شده است [47.]
هـمـچـنـیـن فـرآیـنـد پـوشـش‌دهی می‌تواند به صـورت پـتانسیواستاتیک انجام شود که در آن الکترود کار در ولتاژی ثابت نسبت به الکترود مــرجـع نـگـه‌ داشـتـه مـی‌شـود. بـه مـنـظـور ثـابـت نـگــه‌داشـتــن اخـتــلاف پـتـانسیـل بیـن محلـول و پوشش، الکترود مرجع در نزدیک الکترود کار قــرار داده مــی‌شــود کــه ایــن بــرای نـگـه‌داشـتـن پتانسیل در یک سطح مطلوب که باعث احیای آب، بـدون اینکه احیای مواد دیگر اتفاق بیفتد مفید است. در این چیدمان جریان به علت اینکه زمینه پوشش داده می‌شود و ناحیه در معرض قــرار داده شـده الکتـرود بـا الکتـرولیـت کـاهـش می‌یابد، افت خواهد کرد. کمتر شدن تولید یون هیدروکسید در کاتد می‌تواند منجر به کاهش اسـیـدیـتـه نـزدیـک الـکـتـرود کار شود و بنابراین بـــاعــث کــاهــش نــرخ رســوب‌دهــی مــی‌شــود. پوشش‌های دی کلسیم فسفات دی‌هیدراته بر روی آلــیــاژهــای مـنـیــزیــم بــا اسـتـفــاده از روش پتانسیواستاتیک تولید شده‌اند و نرخ خوردگی را کاهش داده‌اند و پوشش‌های چگال به طور کامل از زمینه‌های باقیمانده در بافت حفاظت می‌کنند. با اینکه پوشش‌ها باعث کاهش نرخ خوردگی می‌شوند ولی میزان حفاظت یک پوشش ضخیم و متراکم همواره باید در نظر قرار گیرد [48]
برای ثابت نگه‌داشتن تولید یون هیدروکسید، روش‌های گالوانواستاتیکی یا جریان ثابت برای پوشش‌دهی منیزیم با این روش استفاده شده است. پیل سه الکترود استاندارد استفاده شده است اما دستگاه به نحوی تنظیم می‌شود که جریان اعمالی بین الکترود کار و الکترود کمکی ثابت باقی بماند. آب تنها مولکولی است که تحت اکسیداسیون و احیا در محلول قرار می‌گیرد. اسیدیته در حین فرآیند تقریباً ثابت باقی‌ می‌ماند.
ولتاژ در حین فرآیند می‌تواند ثابت شود، به خصوص بعد از اینکه قسمتی از زمینه پوشش‌دهی شد. سونگ نشان داد که روش گالوانواستاتیکی ، پوشش فسفات کلسیم را تشکیل می‌دهد که در محلول شبیه‌سازی شده بدن محافظ و افت جریان خوردگی به طــــور چــشــمــگـیـــری بـعـــد از 48 ســـاعـــت مـشـــاهـــده شـــده اســـت [47.] ون از روش گـالـوانواستاتیکی برای پوشش‌دادن آلیاژ 31AZ با هیدروکسی آپاتایت استفاده کرد. نـتـایج پلاریزاسیون پتانسیودینامیک حفاظت موثری را نشان داد. پتانسیل خوردگی افزایش یافته بود و چگالی جریان خوردگی کاهش داده شد. عملیات در محلول قلیایی می‌تواند باعث پایداری بیشتر پوشش و در نتیجه کاهش نرخ از دست دادن جرم بعد از 30 روز شود [49.] وو و همکارانش پوشش‌های کامپوزیتی چیتوسان و فسفات کلسیم بر روی آلیاژهای منیزیم را گزارش داده‌اند [50.] بوسیله رسوب در یک محلول شامل سوسپانسیون هیدروکسی آپاتایت و چیتوسان پوشش کامپوزیتی می‌تواند در حین فـرآیـنـد رسوب‌نشانی تشکیل شود. در نهایت نوع ولتاژ کنترل می‌شود. انواع ولتاژ دیگری در این فرآیند شامل مدهای مختلف پالسی استفاده شده است. نفوذ یون در محلول پوشش می‌تواند سرعت پوشش‌دهی را محدود کند و احتیاج به جریان بیشتری از منبع داشته باشد. اضافه بر این، احیای آب در کاتد زمانی که ولتاژ بالاست باعث تولید گاز هیدروژن می‌شود. نتیجه کلی این فاکتورها این است که پوشش متخلخل و سست شود [51.] طول پالس می‌تواند برای تغییر خواص پوشش‌ها  نظیر اندازه بلور ( مدت زمان بیشتر منجر به بلورهای بزرگتر می‌شود) اصلاح شود [42.] دیگر اینکه محدودیت رسوب‌نشانی بر روی آلیاژ MgZnCa با استفاده از جریان پالسی مطالعه شده است، که نـتـایـج حـاکـی از افـزایـش پـتـانـسـیـل خـوردگـی و کـاهـش جـریـان خـوردگـی در تـست پلاریزاسیون پتانسیودینامیک هستند[51.] عیب روش رسوب‌نشانی الکتروشیمیایی این است که پوشش چسبندگی و تراکم کاملی ندارد [48.]  کومار و همکارانش گزارش داده‌اند که تصاعد هیدروژن در سطح زمینه فلزی تولید حباب‌های گازی می‌کند که مانع از تشکیل شیمیایی سرامیک در فصل مشترک و در نتیجه فصل مشترک آتشفشان مـانـنـدی مـی‌شـود [52.] مـتـاسـفـانـه تـصـاعـد گـاز هـیـدروژن در ایـن نـوع پـوشـش‌دهـی رسوب‌نشانی الکتروشیمیایی در محلول آبی اجتناب‌ناپذیر است  و در واقع لازم است که اسیدیته در سطح بالا رود و فرآیند پوشش‌دهی ادامه پیدا کند.
نیاز به یک سیال رسانای الکتریکی، موجب شده است تا مایعات یونی در حال حاضر به عنوان جایگزینی برای محیط آبکاری استفاده شوند. بارکر و نیبرت آبکاری زمینه منیزیمی با روی فلزی برای افزایش مقاومت به خوردگی را گزارش داده‌اند [24.]  ترکیب مایع یونی، چگالی جریان اعمال شده و ترکیب آلیاژی زمینه نشان داده شده است که بر روی پوشش تولید شده تاثیرگذار است.
عملیات‌ سطحی
روش‌ دیگری برای افزایش مقاومت به خوردگی آلیاژهای منیزیم اصلاح ساختار سطح خود فلز  است. آلیاژهای منیزیم زمانی که چندین فاز در آلیاژ وجود داشته باشد و یکی کاتدی‌تر از بقیه باشد در معرض خوردگی میکروگالوانیک قرار می‌گیرد [9.] این می‌تواند بـرای مقـاومـت بـه خـوردگـی مضـر بـاشد چون خــوردگــی مــوضـعــی در مـنـاطـق آنـدی تسـریـع می‌شود. علاوه بر این اختلاف انرژی در دانه‌ها و مـرزهـای دانـه در منیزیم و آلیاژهایش وجود دارد. بـنــابــرایــن پـیــل گــالـوانـیـک بـیـن دانـه‌هـا و مرزهای دانه می‌تواند تشکیل شود. برای منیزیم خالص، مرزهای دانه، نسبت به دانه کاتدی‌تر هستنـد در نتیجـه منجـر بـه خـوردگـی دانـه‌های نزدیک مرزها می‌شوند. [19.] خوردگی موضعی باعث کاهش خواص مکانیکی می‌شود. برای طـراحـی ایمپلنـت‌هـا کنترل و حذف خوردگی موضعی مطلوب است.  یک روش برای حذف ایــن اثـرات اصـلاح سطـح بـا همـوژن کـردن آن اسـت. در ایـن صـورت سـطـحـی کاملاً آمورف تـولـیـد مـی‌شـود، کـه بـاعـث حـذف تشکیل پیل گالوانیک بین دانه‌ها و مرزهای دانه می‌شود.
شیشه‌های فلزی حجیم
ساخت زمینه کاملاً آمورف شیشه‌ای فلزی حـجـیـم رویـکـردی آشـکـار بـرای حـذف کـامـل اختلاف خوردگی با توجه به ساختار بلوری فلز اســت. ریختـه‌گـری شیشـه‌هـای فلـزی نیـازمنـد ترکیبات آلیاژی خاص و نرخ سرد کردن بسیار بـالای بـرای سـرد شـدن فلز مایع بدون تشکیل دانــه‌هــای بـلــوری اســت [53.] ایــن امــر بـاعـث می‌شود که تولید ساختار آمورف با ابعاد بیشتر از چند میلی‌‌متر مشکل باشد. ترکیب‌های آلیاژی می‌توانند به شکل شیشه‌های فلزی حجیم بهینه شوند. اخیراً آلیاژهای MgZnCa با شیشه ترکیب شدند و توانایی استفاده برای مصارف پزشکی و کـاربـردهـای دیگـر را دارنـد [54-58.] ایـن آلیاژ سـه‌تایی حاوی عنصر سمی نیست و می‌تواند به‌عنوان ایمپلنت‌ تجزیه‌پذیر استفاده شود.
آلیـاژهـای MgZnCa آمـورف در محیـط زنده تست شدند تا نشان دهند که تصاعد هیدروژن کاهش داده شده است [58.] خواص پسیو شدن این آلیاژهای آمورف با 28 درصد وزنی و بیشتر بهبود یافتند که به علت لایه اکسیدی روی است. نمونه‌های شیشه‌ای فلزی حجیم با ورق‌هایی با ضخامت 5/0 میلی‌متر تولید شد. استفاده از این مــواد شـیـشـه‌ای بـرای ایمپلنـت‌هـای بـزرگتـر بـا محدویت همراه است.
گو و همکارنش نتایجی مشابه برای نمونه‌های شیشه‌ای فلزی حجیم MgZnCa که باعث کاهش نرخ خوردگی شده بود را گزارش دادند [54.] روش جایگزین برای تشکیل شیشه‌های فلزی حجیم برای زمینه، درست کردن سطح آمورف بر روی ماده بلوری با استفاده از تکنیک‌های عملیات سطحی است. کاشت یونی یک راه ممکن برای تولید سطح اصلاح شده است. شتاب دادن یون‌‌ها با سرعت بالا و گذاشتن یا کاشتن آن‌ها بر روی سطح زمینه باعث برخورد می‌شود و طیف زیادی از بلورهای فلز را تخریب یا از بین می‌برد و باعث تشکیل سطح شیشه‌ای می‌شوند.
چترج این چنین تشکیلی را در زمینه آلومینیمی بوسیله کاشت یونی نشان داد [59.] سطح شیشه‌ای می‌تواند بعد از پرتو یونی به صورت ترکیب یک لایه سطحی پوشش داده شده  با زمینه شود [60.]
کاشت یونی
کاشت یونی یک روش اصلاح سطح برای افزایش مقاومت به خوردگی است. مزایای استفاده از کاشت یونی شامل اصلاح سطح زمینه موجود، ایجاد یک انتقال تدریجی بین سطح اصلاح شده و مغز ماده هستند. این به طور کلی باعث چسبندگی و استحکام بیشتر پوشش می‌شود. کاشت یونی غوطه‌وری پلاسما آلومینیم، زیرکونیم و تیتانیم برای ایجاد مقاومت به خوردگی بر روی 91AZ استفاده شد. مکانیزم نشان می‌دهد که عناصر نزدیک سطح باعث افزایش چگالی اکسید تشکیل شده در حین خوردگی آلیاژ و در نتیجه یک لایه پسیو با محافظت بیشتر ایجاد می‌شود [61.]
با این وجود، برای ایمپلنت‌های زیست تجزیه‌پذیر، عناصر اضافی اگر مانند آلومینیم سمی باشند یا مانند تیتانیم تجزیه‌ناپذیر باشند، مطلوب نیستند. وان  و همکارانش از یون‌های روی به علت زیست‌سازگاریشان استفاده کردند اما مشاهده کردند که کاشت یون روی در آلیاژ MgCa باعث افزایش نرخ خوردگی به جای کاهش آن می‌شود [62.]
کاشت یونی اکسیژن نیز به کار گرفته شده است اما موفقیت‌های کمی در محلول‌های کلریدی  داشته است [63.] کاشت یونی نیتروژن برای بهبود مقاومت به خوردگی منیزیم استفاده شده است. ناکاتاسوگاوا و همکارانش گزارش دادند که کاشت یون نیتروژن بــاعــث کــاهــش نــرخ خـوردگـی آلیـاژ D91AZ بـه میـزان 15درصـد فلـز خـام در محلـول کلریدسدیم 5 درصدوزنی می‌شود [64.] به طور مشابه، تیان و همکارانش برای بهبود مقاومت به خوردگی آلیاژ B31AZ از کاشت یونی غوطه‌وری پلاسمایی استفاده کردند [65.] در روش کاشت یون، انرژی ایمپلنت و مقدار یون ورودی از جمله موارد کلیدی در افزایش کارکرد ایمپلنت هستند.
نتیجه‌گیری
عملیات سطحی ایمپلنت‌های زیست‌تجزیه‌پذیر قادر به کاهش نرخ خوردگی برای مدت زمانی که مقاومت مکانیکی ایمپلنت مورد نیاز است خواهد بود. نرخ خوردگی باید بـه انـدازه کـافـی کم باشد که تصاعد هیدروژن و محصولات خوردگی مشکلی برای بافت‌های اطراف ایجاد نکنند. بدین منظور پوشش باید چسبنده و سازگار با زمینه باشد. سیستم پوشش‌دهی باید زمینه را از حملات یون کلر و خوردگی گالوانیک بین فازها محافظت کند. از عیوبی مانند ترک‌ها و تخلخل‌ها در پوشش برای جلوگیری از خوردگی مـوضـعـی و افـت مـکـانـیـکـی ایـمـپـلـنـت باید اجتناب شود. به علاوه پوشش باید کاملا زیست‌تجزیه‌پذیر و زیست‌سازگار باشد. عناصر سمی نباید داخل سیستم پوشش‌دهی باشند. و زمانی که پوشش‌های تولید شده بتوانند حفاظت لازم در برابر خوردگی را فراهم کنند استفاده از ایمپلنت‌های ارتوپدی زیست تجزیه پذیر امکان‌پذیر خواهد بود.

منابع
1. Staiger, M.P., et al., Magnesium and its alloys as orthopedic biomaterials: A review. Biomaterials, 2006. 27(9): p. 1728-1734.
2. Witte, F., et al., Degradable biomaterials based on magnesium corrosion. Current Opinion in Solid State and Materials Science. 12(5-6): p. 63-72.
3. Li, L., J. Gao, and Y. Wang, Evaluation of cyto-toxicity and corrosion behavior of alkali-heat-treated magnesium in simulated body fluid. Surface and Coatings Technology, 2004. 185(1): p. 92-98.
4. Park, J.B. and J.D. Bronzino, eds. Biomaterials Principles and Applications. 2003, CRC Press: Boca Raton. 250.
5. Williams, D.F., On the mechanisms of biocompatibility. Biomaterials, 2008. 29(20): p. 2941-2953.
6. Song, G.L. and A. Atrens, Corrosion Mechanisms of Magnesium Alloys. Advanced Engineering Materials, 1999.
7. HEnzi, A.C., et al., On the biodégradation performance of an Mg-Y-RE alloy with various surface conditions in simulated body fluid. Acta Biomaterialia, 2009. 5(1): p. 162-171.
8. Wang, Y., et al., Corrosion process of pure magnesium in simulated body fluid. Materials Letters, 2008. 62(14): p. 2181- 2184.
9. Song, G. and A. Atrens, Understanding Magnesium Corrosion - A Framework for Improved Alloy Performance. Advanced Engineering Materials, 2003. 5(12): p. 837-858.
10. Xin, Y., et al., Influence of aggressive ions on the degradation behavior of biomédical magnesium alloy in physiological environment. Acta Biomaterialia, 2008. 4(6): p. 2008-2015.
11. Kirkland, N.T., et al., A survey of bio-corrosion rates of magnesium alloys. Corrosion Science, 2010. 52(2): p. 287- 291.
12. Gu, X., et al., In vitro corrosion and biocompatibility of binary magnesium alloys. Biomaterials, 2009. 30(4): p. 484- 498.
13. Ramaswamy, Y., C. Wu, and H. Zreiqat. Orthopedic coating materials: considerations and applications. 2009.
14. Gray, J.E. and B. Luan, Protective coatings on magnesium and its alloys - a critical review. Journal of Alloys and Compounds, 2002. 336(1-2): p. 88-113.
15. Lei, T., et al., Enhanced corrosion protection of MgO coatings on magnesium alloy deposited by an anodic
3504-3508.
16. Zhao, L., et al., Growth characteristics and corrosion resistance of micro-arc oxidation coating on pure magnesium for biomédical applications. Corrosion Science, 2010. 52(7): p. 2228-2234.

17. Liu, X., et al., Effect of alternating voltage treatment on the corrosion resistance of pure magnesium. Corrosion Science, 2009. 51(8): p. 1772-1779.
18. Xue, D., et al., Corrosion protection of biodegradable magnesium implants using anodization. Materials Science and Engineering: C, 2010. In Press, Accepted Manuscript.
19. Friedrich, H.E. and B.L. Mordike, Magnesium technology : metallurgy, design data, applications. 2006, Berlin ; New York: Springer, xxii, 677 p.
20. Hiromoto, S., et al., Precipitation control of calcium phosphate on pure magnesium by anodization. Corrosion Science, 2008. 50(10): p. 2906-2913.
21. Yamamoto, A., et al., Improvement of corrosion resistance of magnesium alloys by vapor deposition. Scripta Materialia, 2001. 44(7): p. 1039-1042.
22. Wu, G., X. Zeng, and G. Yuan, Growth and corrosion of aluminum PVD-coating on AZ31 magnesium alloy. Materials Letters, 2008. 62(28): p. 4325-4327.
23. Xin, Y., et al., Corrosion behavior of ZrN/Zr coated biomédical AZ91 magnesium alloy. Surface and Coatings Technology, 2009. 203(17-18): p. 2554-2557.
24. Bakkar, A. and V. Neubert, Electrodeposition onto magnesium in air and water stable ionic liquids: From
corrosion to successful plating. Electrochemistry Communications, 2007. 9(9): p. 2428-2435.
25. Barrere, F., Biomimetic Calcium Phosphate Coatings: Physicochemistry and Biological Activity. 2002, University of  Twente: Enschede.
26. Leon, B. and J.A. Jansen, Thin Calcium Phosphate Coatings for Medical Implants. 2008: Springer.
27. Barrere, F. and C.M.v.d. Valk, Osteogenecity of octacalcium phosphate coatings applied on porous metal implants. Journal of Biomédical Materials Research Part A, 2003. 66A(4): p. 779-788.
28. Barrere, F., et al., Osteointegration of biomimetic apatite coating applied onto dense and porous metal implants in femurs of goats. Journal of Biomédical Materials Research
Part B: Applied Biomaterials, 2003. 67B(1): p. 655-665.
29. Zhu, L., et al., Biomimetic coating of compound titania and
hydroxyapatite on titanium. Journal of Biomédical Materials
Research Part A, 2007. 83A(4): p. 1165-1175.
30. Kou, M., T. Toda, and O. Fukumasa, Production of fine
hydroxyapatite films using the well-controlled thermal
plasma. Surface and Coatings Technology, 2008. 202(22-23):
p. 5753-5756.
31. Chen, D., et al., Apatite formation on alkaline-treated dense TiO2 coatings deposited using the solution precursor plasma spray process. Acta Biomaterialia, 2008. 4(3): p. 553-559.
32. Gross, K.A. and C.C. Berndt, Thermal processing of hydroxyapatite for coating production. Journal of Biomédical Materials Research, 1998. 39(4): p. 580-587.
33. Koch, CF., et al., Pulsed laser deposition of hydroxyapatite thin films. Materials Science and Engineering: C, 2007. 27(3): p. 484-494.
34. Choy, K.L., Chemical vapour deposition of coatings. Progress in Materials Science, 2003. 48(2): p. 57-170.

نویسنده: حمیدرضا باقری، حمیدرضا مسیحا ‌، مرتضی قیطانی، محمود علی‌اف خضرایی، علیرضا صبور روح اقدم، تقی شهرابی فراهانی