الاستومر
پلیمری است که قابلیت ارتجاعی زیادی دارد. نام الاستومر از دو قسمت
«الاستو» (برگرفته از «الاستیک» و به معنای ارتجاعی) و «مر» (برگرفته از
«پلیمر») تشکیل شده‌است.
الاستومرها در ساخت محصولات زیادی مانند لاستیک اتومبیل، سیل‌های آب بندی، برف پاک‌کن، شلنگ‌ها بکار می‌روند.
ضریب
پواسون آنها به ۰/۵ بسیار نزدیک است و بنابر این می‌توان آنها را
تراکم‌ناپذیر فرض کرد. الاستومرها به دو دسته تقسیم می‌شوند ترموست
الاستومرها که در نتیجه حرارت سخت شده و دیگر به حالت اولیه بر نمی‌گردند و
ترموپلاستیک الاستومرها که با حرارت حالت ارتجاعی پیدا می‌کنند.
رابرها و الاستومرها
رابرها
و الاستومرها عمدتاً بعنوان مواد پوشش برج‌ها، مخازن، تانکها، و لوله‌ها
استفاده می‌شوند. مقاومت شیمیایی بستگی به نوع رابر و ترکیبات آن دارد.
اخیراً رابرهای مصنوعی به بازار عرضه شده که نیازهای صنایع شیمیایی را تا
حد زیادی تامین کند. هرچند هیچ یک از رابرهای تهیه شده دارای خواص رابر
طبیعی نیست، ولی در یک یا چند مورد نسبت به آن برتری دارد. از رابرهای
مصنوعی، ترانس – پلی ایزوپرن سیس- پلی بوتادین، شبیه رابر طبیعی هستند.
تفاوت رابرها و الاستومرها در کاربردهای خاص، مشخص می‌شود.
الف)
رابر طبیعی (NR) رابر طبیعی یا سیس – ۱ و ۴- پلی‌ایزوپرن دارای منومر
اولیه سیس – ۱ و ۴- ایزوپرن (این ماده گاهی کائوچو نامیده می‌شود) است.
رابر طبیعی توسط فرآوری عصاره درخت رابر (Heva Brasiliensis) با بخار، و
ترکیب آن با عوامل ولکانیزه، آنتی‌اکسیدان‌ها و پرکننده تهیه می‌شود.
رنگهای دلخواه می‌تواند با ترکیب رنگدانه‌های مناسب (به عنوان مثال، قرمز:
اکسید آهن- Fe2O۳، سیاه: کربن سیاه و سفید: اکسید روی – ZnO) حاصل شود.
رابر طبیعی دارای خواص دی‌الکتریک مناسب قابلیت ارتجاعی عالی، قابلیت جذب
ارتعاش بالا و مقاومت شکست مناسب است. بطور کلی، رابرهای طبیعی از نظر
شیمیایی در مقابل اسیدهای معدنی رقیق، قلیا و نمکها مقاوم هستند. رابر
طبیعی، براحتی توسط مواد شیمیایی اکسیدکننده، اکسیژن اتمسفری، ازن،
روغن‌ها، بنزن و ستن‌ها مورد حمله قرار گرفته وغالباً دارای مقاومت شیمیایی
کم در مقابل نفت و مشتقات آن و بسیاری مواد شیمیایی آلی هستند، بطوری که
در معرض آنها نرم می‌شوند. علاوه بر این، در مقابل تابش اشعه UV (به عنوان
مثال، قرار گرفتن در معرض نور خورشید) بسیار حساس هستند. در مجموع این ماده
برای کاربردهایی که به مقاومت سایشی، مقاومت الکتریکی و خواص جذب ضربه یا
ارتعاش نیاز دارند، بسیار مناسب است. با وجود این، به واسطه محدودیت
مکانیکی رابر طبیعی، و همچنین بسیاری رابرهای مصنوعی، توسط ولکانیزاسیون و
ترکیب با افزودنیهای دیگر این مواد به محصولات پایدارتر و سخت‌تر تبدیل
می‌شوند. فرایند ولکانیزاسیون شامل اختلاط رابر طبیعی یا مصنوعی خام با ۲۵
درصد وزنی سولفور و حرارت مخلوط در OC۱۵۰ است. مواد رابر حاصله به واسطه
واکنش‌های زنجیری بین رشته‌های کربن مجاور به مراتب سخت‌تر و قوی‌تر از
مواد اولیه هستند. بنابراین، کاربردهای صنعتی رابر طبیعی ولکانیزه شده شامل
مواردی نظیر: پوشش داخلی پمپ‌ها، شیرها، لوله‌ها، خرطومی‌ها و اجزای ماشین
کاری است. به دلیل مقاومت شیمیایی پایین و حساسیت این رابر به نور خورشید،
که یک خاصیت نامطلوب در صنایع است، امروزه این ماده با انواع جدید
الاستومرها جایگزین می‌شود.
ترانس- پلی‌ایزوپرن رابر (PIR)
ترانس – ۱ و ۴- پلی‌ایزوپرن رابر، یک رابر مصنوعی با خواص مشابه نوع طبیعی
آن است. این ماده اولین بار در طول جنگ جهانی دوم به واسطه مشکلات تامین
رابر طبیعی بطور صنعتی شناخته شد. گرچه، این ماده حاوی ناخالصی‌های کمتری
نسبت به رابر طبیعی بوده و فرایند تهیه آن بسیار ساده‌است، به دلیل قیمت
بالای آن، زیاد مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. خواص مکانیکی و مقاومت شیمیایی
آن، مشابه رابر طبیعی بوده و مانند بسیاری از انواع دیگر رابرها خواص
مکانیکی آن توسط فرایند ولکانیزاسیون بهبود می‌یابد.
ج- رابر
استایرن بوتادین (SBR) رابر استایرن بوتادین، یک کوپلیمر استایرن و بوتادین
است. این رابر تحت نام تجاری Buna S شناخته شده‌است. مقاومت شیمیایی آن
مشابه رابر طبیعی است و دارای مقاومت پایین در مقابل اکسیدکننده‌ها،
هیدروکربن‌ها و روغن‌های معدنی است. از این رو از نظر شیمیایی مزیت خاصی
نسبت به دیگر رابرها ندارد این رابر در تایر اتومبیل، تسمه‌ها، واشرها،
لوله‌های خرطومی و دیگر محصولات متنوع استفاده می‌شود.
رابر
نیتریل (NR) نیتریل رابر، یک کوپلیمر از بوتادین و آکریلونیتریل است. این
ماده در نسبتهای متفاوت از ۲۵:۷۵ تا ۷۵:۲۵ ساخته می‌شود که سازنده باید
درصد آکریلونیتریل را در محصول خود مشخص کند. رابر نیتریل تحت نام تجاری
Buna N شناخته شده و نظر به مقاومت در برابر متورم شدن در حالت غوطه‌وری در
روغن‌های معدنی، دارای مقاومت بالا در مقابل روغن‌ها و حلال‌ها است. علاوه
بر این، مقاومت شیمیایی آن در مقابل روغن‌ها متناسب با میزان آکریلونیتریل
آن است. گرچه این ماده در مقابل اکسیدکننده‌های قوی نظیر اسید نیتریک
مقاوم نیست، مقاومت خوبی در مقابل ازن و تابش اشعه UV نشان می‌دهد. رابر
نیتریل برای لوله‌های پلاستیکی گازوئیل، دیافراگم پمپ‌های سوخت، واشرها،
آب‌بندها و درزگیرها (نظیر او- رینگ‌ها) ونهایتاً زیره‌های مقاوم در برابر
روغن برای کفش‌های کار ایمنی استفاده می‌شوند.
ه) بوتیل رابر
بوتیل رابر، یک کوپلیمر از ایزوبوتیلن و ایزوپرن است. بوتیل رابر از نظر
شیمیایی در مقابل اسیدهای معدنی رقیق، نمکها و قلیاها مقاوم بوده و مقاومت
شیمیایی خوبی در مقابل اسیدهای غلیظ به استثنای اسیدنیتریک و اسید سولفوریک
دارا است. این رابر در مقابل ازن نیز مقاومت بالایی دارد. گرچه به راحتی
در مقابل مواد شیمیایی اکسیدکننده، روغن‌ها، بنزن، و ستن‌ها مورد حمله قرار
می‌گیرد، دارای مقاومت شیمیایی پایین در مقابل نفت و مشتقات آن و دیگر
مواد شیمیایی آلی است. علاوه بر این، رابر بوتیل در مقابل اشعه UV (مانند
قرار گرفتن در معرض نور خورشید) بسیار حساس است. مشابه دیگر رابرها، خواص
مکانیکی آن توسط فرایند ولکانیزاسیون بهبود می‌یابد. کاربردهای صنعتی آن
مشابه کاربردهای رابر طبیعی است. بوتیل رابر برای تیوبهای داخلی تایر و
لوله‌های خرطومی استفاده می‌شود.
جمع بندی
پلیمرها
به سه گروه اصلی ترموپلاستیک‌ها، ترموست‌ها و الاستومرها تقسیم می‌شوند که
بعضی انواع آن از نظر خواص فیزیکی و کاربردهای آنها بیان شد. نتیجه حاصل
از بررسی انواع مختلف پلیمرها مشخص می‌کند که هر سه گروه مذکور داری مقاومت
شیمیایی بسیار بالا در برابر اسیدهای معدنی بوده و تقریباً همه آنها در
مقابل تابش اشعه UV، مخصوصاً تابش نور خورشید، بسیار حساس هستند.
ترموپلاستیک‌ها با توجه به خواص مکانیکی و شیمیایی مناسب، در بسیاری
کاربردهای صنعتی نظیر لوله‌ها و تجهیزات انتقال، تجهیزات الکتریکی،
پوشش‌ها، اتصالات و نظایر آن استفاده می‌شوند. ترموست‌ها برخلاف
ترموپلاستیک‌ها دارای مقاومت خوردگی پایینی هستند و در نتیجه استفاده از
آنها در صنایع محدود به ساخت لوله‌ها، شیرها، پمپ‌ها، ظروف، پوشش‌های
محفاظ، عایق‌کاری، چسبنده‌ها و ... می‌شود. الاستومرها نیز به عنوان مواد
پوشش مخازن، تانکها و لوله‌ها استفاده شده و از نظر شیمیایی در مقابل
اسیدهای معدنی رقیق، قلیاها و نمکها مقاوم هستند.