مسمومیت با کروم، جنبه‌های بهداشتی و مخاطرات شغلی

مسمومیت با کروم، جنبه‌های بهداشتی و مخاطرات شغلی

کروم چیست؟

کروم فلزی است خاکستری، بی‌بو و بدون طعم، سخت و براق که دارای مقاومت زیادی در برابر اکسیداسیون حتی در حرارت‌های بالاست (1). کروم قابل تبخیر نیست، اما می‌تواند به صورت ذرات ریز در هوا معلق باشد(2). این ماده در طبیعت قابل تجزیه و تخریب نیست و بطور طبیعی در صخره‌ها، گیاهان و حیوانات، خاک، گازها و ذرات منتشره از آتشفشانی یافت می‌شود(3).

کروم در طبیعت به اشکال مختلفی موجود است که از آن جمله می‌توان به کروم فلزی (کروم با ظرفیت صفر)، کروم دو، سه، چهار، و کروم شش ظرفیتی اشاره کرد. البته در میان آنها کروم فلزی و کروم سه و شش ظرفیتی از اهمیت بیشتری برخوردارند(1و3).

کروم فلزی عمدتا دست‌ساز بشر و حاصل از فرایندهای صنعتی بوده و در صنایعی مانند تولید فولاد یا دیگر آلیاژهای حاوی کروم، صنایع چرم و نساجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقدار کروم موجود در فولاد و دیگر آلیاژها بین 11 تا 30 در صد متغیر است(3).

ترکیبات سه ظرفیتی کروم بطور طبیعی و بصورت سنگ معدن کرومیت (FeOCr₂O₃) یافت می‌گردد که در خالص‌ترین انواع آن، اکسید کروم دارای خلوصی به میزان 55 در صد است(4). این نوع از کروم یکی از اجزای اصلی مواد غذایی انسان نیز بشمار آمده و آنگونه که در کتب و مقالات آمده است در هضم گلوکز (قندها)، چربی‌ها و پروتئین‌ها ایفای نقش می‌نماید(5-6). تخمین زده می‌شود که مقدار مورد نیاز این ماده برای بزرگسالان مقداری حدود 50 تا 200 میکروگرم در روز باشد(3و6). البته تا به حال بدلیل فقدان اطلاعات کافی، امکان تعیین دقیق مقدار مورد نیاز فراهم نشده است. طبیعتا مقادیری بیش از حد مورد نیاز برای بدن، با آسیب‌های مختلفی همراه خواهد بود که برای نمونه می‌توان به جوش‌های پوستی اشاره کرد.

کروم شش ظرفیتی از دیگر انواع مهم کروم است که بطور طبیعی در محیط موجود نیست و وجود آن بواسطه فعالیت‌های صنعتی می‌باشد. از این نوع کروم در فعالیت‌های مختلفی مانند آبکاری و آندایزینگ، رنگرزی و دباغی چرم و یا در مواد نگهدارنده و محافظ چوب، کاتالیزورهای تولید مواد شیمیایی، تولید رنگدانه‌ها و بسیاری از دیگر مصارف صنعتی استفاده می‌شود. البته مقادیر اندکی از کروم شش ظرفیتی نیز در لجن حفاری، پودر دستگاه‌های کپی، تولید عطر و بسیاری از دیگر موارد مورد استفاده قرار می‌گیرد(3و7).

اگر چه مواجهه با هر یک از ترکیبات مختلف کروم می‌تواند با مخاطراتی همراه باشد اما از میان آنها کروم شش ظرفیتی بالاترین و بیشترین مخاطرات بهداشتی را داراست(6).

کروم چگونه وارد بدن می‌شود؟

کروم از راه‌های مختلفی شامل دستگاه گوارش، دستگاه تنفس، و تماس پوستی می‌تواند وارد بدن شود.

ورود کروم از طریق دستگاه گوارش عمده‌ترین راه ورود آن در افراد جامعه قلمداد گشته و عمدتا در نتیجه خوردن غذاهای آلوده، آشامیدن آب‌های آلوده مانند آب چاه‌های حاوی مقادیر اندکی از کروم، تماس با خاک‌های آلوده، و یا استعمال دخانیات با دست‌های آلوده در محیط‌های کار، وارد بدن می‌شود(6و8).

بر اساس تخمینی از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا¹ ورود کروم از راه دستگاه گوارش برای غذا و آب آشامیدنی به ترتیب حدود 60 و 20 میکرو گرم در روز می‌باشد. البته این مقدار لزوما به معنی جذب کروم در بدن نبوده و مقدار جذب شده از این راه حدود 5 درصد از مقدار ورودی به بدن یا کمتر از آن خواهد بود(6).

سازمان جهانی بهداشت² در گزارشی مقدار جذب کروم از راه‌های مختلف در مقایسه با مقدار وارد شده به بدن را به شرح جدول 1 ذکر کرده است(4).

جدول 1: میزان ورود و جذب روزانه کروم به بدن از راه‌های مختلف(4)

  

مقدار جذب در بدن( میکروگرم)	مقدار ورود روزانه به بدن ( میکروگرم)	راه مواجهه
<10 <1 <0/005	< 200 16-0/8 <1	مواد غذایی آب آشامیدنی هوا

 

براساس تحقیقات بعمل آمده جذب کروم از راه دستگاه گوارش به عوامل مختلفی وابسته است. این عوامل عبارتند از:

 • ظرفیت کروم: ترکیبات شش ظرفیتی کروم بسیار آسان‌تر از کروم سه ظرفیتی جذب بدن می‌شوند.

 • حلالیت در آب: بطور کلی نمک‌های کروم شش ظرفیتی در آب محلول‌تر از کروم سه ظرفیتی هستند به همین دلیل نیز امکان راه‌یابی آنها از درون خاک به منابع آب بیشتر است.

 • شکل شیمیایی: ترکیبات آلی کروم بسیار بهتر از ترکیبات معدنی جذب بدن می‌شوند.

 • زمان ماند در دستگاه گوارش: افزایش زمان ماند ترکیبات در دستگاه گوارش، با جذب بیشتر کروم همراه است(1).

 کروم از طریق تماس پوستی با محلول‌ها یا مواد حاوی آن نیز ممکن است وارد بدن گردد. علاوه بر موارد فوق مواجهه پوستی با کروم ممکن است در نتیجه استفاده و تماس پوست با برخی محصولات مانند چرم دباغی شده با سولفات کروم یا چوب‌های محافظت شده با دی‌کرومات مس روی دهد. لازم به ذکر است ورود کروم در صورت وجود زخم یا جراحت در پوست به مراتب بیشتر از حالتی خواهد بود که تماس با پوست سالم صورت می‌پذیرد.

جذب کروم از راه دستگاه تنفس از عمده‌ترین راه‌های ورود این ماده در محیط‌های کار قلمداد گشته و بنابر این در مورد افراد جامعه از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار نیست. همواره مقداری از ذرات معلق کروم موجود در هوا پس از ورود به قسمت فوقانی دستگاه تنفس از طریق عطسه و سرفه یا از طریق دستگاه گوارش از بدن دفع می‌گردند. تنها بخشی از مواد وارد شده به قسمت‌های تحتانی ریه با انحلال در آن محل امکان عبور از غشاء تنفسی و ورود به جریان خون را دارا هستند(1). بر اساس گزارش EPA مقدار ورود کروم  از راه دستگاه تنفس حدود 0/2 تا 0/4 میکروگرم در روز تخمین زده شده است(9).

نظر به اینکه مواجهه با کروم از هر یک از راه‌های فوق ممکن است در نتیجه منابع مختلف شغلی و محیطی صورت پذیرد، در جدول شماره2 خلاصه‌ای از منابع مهم شغلی و محیطی مواجهه با این ماده آورده شده است.

 

 

جدول2: نمونه‌ای از منابع شغلی و محیطی مواجهه با کروم (1)

 

منابع محیطی	منابع شغلی
-     مواد منتشره در محیط ناشی از :         صنایع شیمیایی         تاسیسات زباله سوز -    فاضلاب صنایع شیمیایی -     دفع مواد زاید آلوده به کروم -     گرد و غبار سیمان -     گرد وغبار جاده‌ها ناشی از       فرسایش مبدل‌های کاتالیتیک       فرسایش لنت‌هایی با استر آزبست       -     دود سیگار	-  جوشکاری استیل و آلیاژهای حاوی کروم    -  دباغی چرم (کروم سه ظرفیتی محلول)    -  آبکاری کروم (کروم شش ظرفیتی محلول)    -  تولید آلیاژهای کروم    -  صنایع نساجی    -  رنگرزی و تولید رنگدانه‌ها (کروم شش ظرفیتی نا محلول)    -  ریخته‌گری آلیاژهای حاوی کروم    -  مواد محافظ و نگهدارنده چوب

 
 مخاطرات بهداشتی کروم

این موضوع که کروم یکی از عناصر ضروری و مورد نیاز بدن بشمار می‌آید کاملا اثبات شده است بگونه‌ای که اختلالات ناشی از کمبود آن در بدن انسان و حیوانات به خوبی روشن شده است اما هنوز بدلیل کمبود اطلاعات مقدار دقیقی بعنوان مقدار مورد نیاز بدن در رژیم غذایی انسان معرفی نشده است. سازمان جهانی بهداشت برای هر فرد حداقل مقدار کروم مورد نیاز را حدود 33 میکروگرم در روز برآورد کرده است(4).  

مخاطرات بهداشتی کروم تا حدود زیادی به ظرفیت آن وابسته است. شکل فلزی کروم دارای مخاطرات اندکی است تا جایی‌که در برخی از منابع آن را بی خطر معرفی نموده‌اند. کروم سه ظرفیتی همانگونه که پیش از این هم ذکر گردید در مقادیر اندک ماده‌ای مغذی بشمار آمده و جذب آن در بدن مورد نیاز است. اما کروم شش ظرفیتی اکسید کننده‌ای قوی است که ورود و جذب آن در بدن با مخاطرات متعددی همراه می‌باشد.

صرف نظر از بررسی‌های انجام شده بر روی حیوانات آزمایشگاهی، اثرات کروم شش ظرفیتی بر روی انسان را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:

 اثرات سمی: تماس پوستی با گروهی از ترکیبات کروم موجب زخم در پوست می‌شود. در افراد دارای حساسیت، واکنش‌های حساسیتی می‌تواند شامل قرمزی شدید پوست و تورم باشد. زخم‌های پوستی، واکنش‌های خورنده روی تیغه بینی و درماتیت‌های تحریکی از جمله دیگر عوارضی است که در افراد در معرض کروم شش ظرفیتی گزارش شده است. زخم و سوراخ شدن تیغه بینی در دو سوم افرادی که در معرض این ماده بصورت اسید کرومیک در تراکم‌های  بیش از 20 میکروگرم بر متر مکعب بوده‌اند، مشاهده شده است.(4-3 و 6).

بررسی کارگرانی که بصورت شغلی در معرض استنشاق کروم بوده‌اند نشان داده است که استنشاق کروم شش ظرفیتی با تحریک دستگاه تنفس موجب تحریک راه‌های هوایی ریه و انسداد آنها می‌گردد. تحریک طولانی مدت ریه‌ها در نتیجه استنشاق ذرات این ماده ممکن است تحریک مزمن و احتقان (پرخونی غیر عادی)، حساس شدن ریه‌ها و در نتیجه ظهور علایم آسم و گروهی از دیگر اختلالات ریوی را در پی داشته باشد. البته موضوع سرطان‌زایی ترکیبات کروم شش ظرفیتی و افزایش ابتلای به سرطان ریه بواسطه مواجهه مزمن امری مسلم و اثبات شده است(1).

بررسی کارگرانی که با کروم شش ظرفیتی، بویژه در تراکم‌های بیش از 20 میکروگرم بر متر مکعب مواجهه داشته‌اند، نشان داده است که این عده دچار اختلالاتی در کلیه‌ها بویژه از نوع توبولی شده‌اند.

مواجهه با ترکیبات کروم شش ظرفیتی با اختلالاتی در کبد نیز همراه است. گزارش مربوط به یک بررسی در میان آبکاران در معرض اسید کرومیک نشان داده است که مواجهه طولانی مدت با مقادیر اندکی از کروم با اختلالات خفیف تا متوسط کبدی ظاهر گشته است(1و4).

ابتلاء به اختلالات سیستم ایمنی در بدن نیز بواسطه مواجهه مزمن با ترکیبات کروم شش ظرفیتی گزارش شده است(10).

ورود ترکیبات کروم از راه گوارش بویژه خوردن مقادیر زیادی از ترکیبات کروم شش ظرفیتی (مواجهه حاد) می‌تواند موجب ناراحتی و زخم معده شده و در ادامه تشنج، آسیب به کبد و کلیه‌ها و حتی مرگ را در پی داشته باشد(9).

 

اثر سرطان‌زایی و جهش‌زایی: کروم شش ظرفیتی یکی از عوامل مخاطره‌آمیز محیط‌های کار است که مواجهه با آن از سوی بسیاری از سازمان‌های معتبر بین‌المللی مانند WHO، آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان³، و EPA عاملی سرطانزا شناخته شده است. ابتلاء به سرطان در کارگران در معرض کرومات از 100 سال پیش به ثبت رسیده است و امروزه بسیاری از ترکیبات کروم عاملی برای سرطان ریه شناخته می‌شوند(1و4و9).

البته گونه‌های دیگری از سرطان مانند سرطان دستگاه گوارش و حفرات بینی از سوی برخی از محققان گزارش گردیده اما تا به حال هیچ نوع سرطانی غیر از سرطان ریه بعنوان عارضه مسلم مواجهه مزمن با کروم پذیرفته نشده و مستندات کافی برای چنین امری در اختیار نیست.

شواهدی در دست است که کروم شش ظرفیتی دارای خاصیت جهش‌زایی بوده و مواجهه با ترکیبات آن شیوع برخی از اختلالات کروموزومی در کارگران را در پی داشته است. البته یافته‌های آزمایشگاهی مربوط به تحقیق روی حیوانات پیش از این قابلیت جهش‌زایی و ناقص‌الخلقه‌زایی ترکیبات کروم در حیوانات را نشان داده است (4).

 

نکته بسیار پر اهمیت در خصوص اختلالات ناشی از مواجهه با ترکیبات کروم، وابستگی این اختلالات به بسیاری از عوامل و فاکتورهای فردی است. عواملی مانند وضعیت بهداشتی و سلامتی، ویژگی‌های ارثی، سابقه مواجهه با ترکیبات شیمیایی حاوی کروم یا برخی از داروها، و عادات فردی مانند استعمال دخانیات یا مصرف مشروبات الکلی بر شدت و کیفیت عوارض ناشی از مواجهه با کروم تاثیر گذار هستند(10).

 

علایم و نشانه‌های مسمومیت با کروم

مسمومیت با کروم تقریبا فاقد سر نخ تشخیصی و علایم و نشانه‌های واضح است. بنابراین غیر از سرطان چنانچه دیگر اثرات ناشی از مواجهه با کروم مدنظر باشد گرفتن شرح حال و تاریخچه دقیقی از افراد ضروری است. باید اطلاعات کاملی در رابطه با شغل، محل سکونت از حیث نزدیکی به کارگاه‌ها و کارخانجات تولید یا مصرف کننده کروم، مجاورت با محل دفع مواد زاید آلوده و وضعیت منبع آب آشامیدنی گردآوری کرد.

در مورد کسانی که دارای مواجهه مزمن با کروم بوده‌اند انجام معاینات کلینیکی شامل ارزیابی سیستم تنفسی، کلیه‌ها، کبد و پوست نیز ضروری است (1و8).

 

مواجهه حاد: مواجهه شدید با تراکم‌های بالایی از ترکیبات کروم معمولا تصادفی یا عمدی بوده و وقوع چنین مواجهه‌ای بصورت شغلی یا محیطی بسیار نادر است. مواجهه کوتاه مدت با مقادیر بالایی از کروم شش ظرفیتی موجب تحریک در محل تماس با بدن می‌شود. ایجاد زخم در پوست، تحریک مخاط بینی، سوراخ شدن تیغه بینی، تحریک دستگاه گوارش، آسیب به حس بویایی، و تغییررنگ در زبان و دندان‌ها (به رنگ زرد) از علایم این نوع مسمومیت هستند.

گزارش موارد مسمومیت نشان داده است که خوردن دی‌کرومات پتاسیم به میزان 5 گرم یا بیش از آن بواسطه خونریزی از دستگاه گوارش و از دست رفتن شدید مایعات بدن با مرگ طی 12 ساعت همراه خواهد بود. مصرف مقادیری حدود 2 گرم نیز بواسطه آسیب‌های شدید کلیوی و کبدی باعث مرگ می‌شود. وجود شواهد فوق موجب گردیده تا مصرف دی‌کرومات پتاسیم به میزان یک گرم بعنوان دوز کشنده تعیین گردد.

در تراکم‌های پایین‌تر از دوز کشنده، مسمومیت گوارشی با ترکیبات کروم با عوارض مختلفی شامل عوارض کبدی و کلیوی، تشنگی، دردهای شکمی، تهوع و سرگیجه همراه است. صرف نظر از اقدامات درمانی که ممکن است در زمان مسمومیت حاد با کروم بکار بسته شود، عموما مسمومیت حاد با ترکیبات کروم به مرگ منتهی می‌شود.

تماس پوستی با ترکیبات کروم شش ظرفیتی می‌تواند منجر به مسمومیت سیستمیک شود تا جایی‌که مواردی از مرگ نیز در نتیجه تماس از این راه گزارش گردیده است(1و8).

 

مواجهه مزمن: مواجهه پوستی با گرد و غبار حاوی کروم می‌تواند منجر به نوع خاصی از درماتیت همراه با ادم (خیز) شود. تحریک ملتحمه چشم و غشای مخاطی، زخم بینی و سوراخ شدن تیغه بینی، کراتیت، ژنژویت و پریودنتیت از دیگر اثرات مواجهه مزمن با ذرات حاوی کروم بشمار می‌آیند.

تماس پوستی با محلول‌های حاوی کروم موجب زخم عمیقی در پوست بنام زخم کروم می‌شود که با نام سوراخ کروم (Chrome hole) معروف است، این عارضه پوستی بویژه در نقاطی که اپیدرم آسیب دیده ظاهر می‌شود. زخم‌های مذکور غالبا بدون درد بوده و تا ماه‌ها روی پوست بر جای می‌مانند.

هپاتیت مزمن همراه با زردی (یرقان) از دیگر عوراض ناشی از مواجهه مزمن با کروم محسوب می‌شود البته سرطان از جدی‌ترین اثرات مزمن کروم شناخته می‌شود. مواجهه طولانی با مقادیر بسیار اندکی از کروم یعنی بشکلی که عموما در محیط‌های آزاد روی می‌دهد، با اثرات سوئی در افراد همراه نیست. نتایج آزمایشات انجام شده روی حیوانات در معرض مقادیر اندکی از کروم از راه‌های گوارشی (بصورت غذا یا آب) اثرات زیانباری را نشان نداده است. البته بخشی از این نتیجه احتمالا بدلیل احیای سریع کروم شش به کروم سه ظرفیتی در دستگاه گوارش است(1و8).

 

تشخیص مواجهه با کروم

 امروزه اندازه‌گیری کروم به روش‌های مختلفی در مو، ناخن، خون و ادرار امکانپذیر است اما با توجه به اینکه مقدار اندکی از کروم سه ظرفیتی بعنوان یک ماده مغذی همواره در بدن موجود می‌باشد، امکان تفکیک مقدار آسیب‌زا از مقدار لازم برای بدن کار دشواریست. بنابر این آزمایشات مربوط به اندازه‌گیری کروم در بدن  اغلب در مورد کسانی سودمند است که در معرض مقادیر بالایی از کروم بوده‌اند. با توجه به نکته حایز اهمیت است که آزمایشات مذکور اگر چه تعیین کننده مقدار کروم موجود در بدن خواهند بود اما قادر به تعیین و پیش‌بینی مقدار تاثیری که بافت‌های بدن از کروم پذیرفته‌اند نیست.

به منظور معاینه کلی افرادی که در معرض مواجهه مزمن با مقدیر اندکی از کروم هستند، آزمایشاتی نظیر آزمایش خون، تست‌های مربوط به عملکرد کبد و آزمایش بر روی ادرار توصیه می‌شود. البته آزمایشات تخصصی مانند سنجش کروم خون و ادرار نیز جهت تشخیص مواجهه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در مورد کسانی که دارای مواجهه استنشاقی با ترکیبات کروم بوده‌اند، عکس‌برداری از ریه‌ها، تست‌های مربوط به عملکرد ریوی و انجام آزمایشاتی روی بینی از دیگر تدابیر مورد استفاده جهت بررسی وضعیت مواجهه قلمداد می‌گردد(8).

 آزمایش خون

همواره مقدار اندکی از کروم بطور ثابت در خون موجود می‌باشد که این مقدار حدود 2تا 3 میکروگرم در هر 100 میلی لیتر از خون است. حد پایین مقدار فوق عموما در مناطق روستایی و حد بالای آن در شهرها مشاهده می‌گردد. وجود کروم در مقادیری بیش از مقدار یاد شده به معنی مواجهه با کروم و احتمال مسمومیت با آن در نظر گرفته می‌شود. البته تا به حال ارتباط شناخته شده دقیقی میان مقدار کروم موجود در خون و اثرات فیزیولوژیک ناشی از آن گزارش نشده است. لازم به ذکر است که کروم خیلی سریع از خون پاک می‌شود بگونه‌ای که قسمت اعظم آن طی 24 ساعت از بدن دفع می‌گردد. بنابراین اندازه‌گیری و تعیین مقدار کروم در خون تنها گویای تماس با کروم در زمان بررسی خواهد بود (8و10).

 آزمایش ادرار

افراد مختلف از نظر متابولیسم کروم و دفع آن از طریق ادرار دارای تفاوت‌های بسیاری با هم هستند. پیش‌بینی می‌شود در حالت عادی و در صورت عدم وجود یک منبع جدی مواجهه با کروم، مقدار دفع کروم از طریق ادرار طی 24 ساعت کمتر از 10 میکروگرم باشد.

در مواجهه‌های شغلی وجود مقادیری از کروم حدود 40 تا 50 میکروگرم در لیتر، در نمونه‌هایی که بلافاصله پس از اتمام شیفت کاری تهیه شده باشند گویای مواجهه با تراکمی بالاتر از 50 میکروگرم بر متر مکعب از ترکیبات محلول کروم شش ظرفیتی طی زمان کار خواهد بود. بر اساس یکی از استاندارهای بیولوژیکی در خصوص مواجهه شغلی با کروم، مقدار کروم ادرار در انتهای شیفت و در انتهای هفته کاری نباید به ترتیب بیش از 10 و 30 میکروگرم به ازای هر گرم از کراتینین ادرار باشد(8).

توجه به این نکته ضروری است که مقدار کروم دفع شده از طریق ادرار تنها کروم جذب شده طی 1 یا 2 روز گذشته است. بنابراین از آن بعنوان شاخصی جهت ارزیابی وضعیت مواجهه در زمان‌های گذشته نمی‌توان استفاده کرد.

 

کروم در مو و ناخن

سنجش کروم موجود در ناخن دارای کاربرد بسیار محدودی است چراکه امکان تفکیک مقدار کروم اتصال یافته با پروتئین‌های ناخن از کرومی که بصورت ذره یا دیگر انواع آلودگی بر روی آن ته نشین شده‌اند، کار بسیار دشواری است، براساس بررسی‌های بعمل آمده مقدار کروم موجود در موی افرادی که هیچگونه مواجهه مشخصی با کروم نداشته‌اند بین 50 تا 100 پی پی ام متغیر است(8).  

 

کنترل مواجهه 

مواجهه با کروم و ترکیبات آن برای افراد جامعه و پرسنل شاغل در محیط‌های کار دارای تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر است. منابع مواجهه، نوع ترکیبات، راه ورود و شدت مواجهه هر یک نمونه‌ای از تفاوت مذکور بشمار می‌آیند که طبیعتا روش‌های کنترلی متفاوتی را نیز طلب می‌نمایند. در زیر به خلاصه‌ای از این اقدامات اشاره شده است.

 

کنترل مواجهه افراد جامعه

   ☼  خانواده‌ها باید از بازی کودکان بر روی خاک در محیط‌های آلوده بویژه در اطراف مناطقی که کروم را بصورت کنترل نشده و غیر بهداشتی دفع می‌کنند، جلوگیری نمایند. در صورت تماس پوستی با خاک‌های آلوده، پاکسازی سطح آلوده و شستشوی پوست تا حد قابل ملاحظه‌ای موجب کاهش مواجهه خواهد شد. بنظر می‌رسد که اثرات منفی کروم روی کودکان مشابه بزرگسالان باشد(10).

   ☼  اگر چه کروم سه ظرفیتی یکی از مواد مغذی بشمار آمده و مقادیر اندکی از آن پیوسته مورد نیاز بدن است اما از استفاده بیش از حد موادی که حاوی این ماده هستند (مانند سبزیجات تازه، انواع گوشت شامل گوشت قرمز و مرغ و ماهی، حبوبات) باید اجتناب نمود (3-2). 

   ☼  از نگهداری مواد غذایی درون ظروف استیل یا قوطی‌های فلزی باید خودداری کرد چرا که موجب افزایش مقدار کروم در آنها خواهند شد (3).

کنترل مواجهه  نیروهای کار

از دیدگاه شغلی که یکی از پرمخاطره‌ترین اشکال مواجهه با کروم بویژه کروم شش ظرفیتی است رعایت و بکارگیری تدابیر زیر توصیه شده است.

☼ کارگرانی که با خطر بالایی از استنشاق یا تماس پوستی با ترکیبات کروم روبرو هستند باید پیوسته مورد مراقبت منظم پزشکی قرار گیرند

☼  از استنشاق گرد و غبار و ذرات ریز جامد و مایع حاوی کروم باید اجتناب نمود.

☼  به منظور کنترل آلودگی در محیط کار باید از سیستم‌های تهویه مکنده موضعی استفاده کرد. البته استفاده از تهویه عمومی نیز بعنوان یک اقدام مکمل مفید خواهد بود. هرگونه نقص در سیستم تهویه باید هر چه سریعتر برطرف گردد.

☼  از تماس پوستی با ترکیبات حاوی کروم باید خودداری کرد. در صورت تماس ناگهانی و تصادفی پوست یا چشم، محل آلوده باید بلافاصله با آب تمیز و فراوان مورد شستشو قرار گیرد.

☼  در موارد لزوم استفاده از لباس‌های حفاظتی و وسایل حفاظت از دستگاه تنفس توصیه می‌گردد.

☼  امکانات لازم جهت شستشو و نظافت در کارگاه‌های آلوده متناسب با شرایط کارگاه باید تامین گردد.

☼ در محیط‌های آلوده باید از خوردن، آشامیدن، یااستعمال دخانیات اجتناب نمود (11).

  ***

1- EPA   - Environmental Protection Agency

2- World Health Organization - WHO

3-International Agency for Research on Cancer- IARC