فیروزه با فرمول شیمیایی CuAl6 [ (OH)2 - PO4]4.4H2O یک کانی کمیاب و ارزشمند به رنگ‌های طیف فیروزه‌ای (آبی روشن تا سبز) و از ردهٔ فسفات است. این کانی به‌دست فیروزه‌تراشان شکل داده می‌شود و به عنوان نگین برای انگشتر، گردنبند، گوشواره و دیگر جواهرات به کار می‌رود.
فیروزه در ایران
نامورترین
و پرخواهان‌ترین فیروزه در ایران فیروزه نیشابور است و مهمترین معدن
فیروزه در ایران در شهرستان نیشابور می‌باشد که از بیش از ۲۰۰۰ سال پیش
استخراج می‌شده‌است. معدن این فیروزه در نزدیکی روستای معدن نیشابور است و
از سطح زمین ۲۰۱۲ متر بلندی دارد.معدن جدید فیروزه در ۷ کیلومتری معدن فعلی
که در روستای «معدن» شهرستان فیروزه واقع شده است.
به
سبب وجود این معادن در نیشابور، شهر فیروزه را به عنوان یکی از القاب
نیشابور آورده‌اند هرچند که شهرفیروزه نام دیگر شهر بزغان که یکی از شهرهای
شهرستان نیشابور است؛ می‌باشد. فیروزه یکی از ره‌آوردهای نیشابور به شمار
آمده و فروشگاه‌های فراوانی در بخش‌های سیاحتی شهر نیشابور و مشهد این
فیروزه را به شکل‌های گوناگون عرضه می‌کنند. افزون بر آن‌ها رنگ فیروزه‌ای
یک رنگ نمادین برای نیشابور تلقی شده‌است و در دهه ۱۳۷۷ هجری از سوی
شهرداری تلاش‌هایی برای فیروزه‌ای کردن رنگ دیوارها و مغازه‌های خیابان‌های
اصلی شهر نیز انجام گرفت.
پیش‌تر
این کانی تنها از سنگ فیروزه به دست می‌آمد ولی امروزه همانند دیگر
کانی‌ها مصنوعی نیز فرآوری می‌شود به گونه‌ای که حتی تشخیص طبیعی یا مصنوعی
بودن آن برای کارشناسان نیز بسیار دشوار است. فیروزه سنگی زنده می‌باشد و
نسبت به روغن و مواد شیمیایی مانند مواد شوینده بسیار حساس بوده و رنگ او
را تغییر می‌دهد- برای بهتر شدن رنگ آن بهتر است آن را در یک لیوان آب در
روز به مدت چند ساعت گذاشت.
تاریخچه
تاریخچه
کشف معادن فیروزه(TURQUOISE) در ایران به حدود هفت‌هزار سال پیش
می رسد. اصولاً در قدیم از سنگ‌هایی که یافت می شد به عنوان طلسم و
بیشتر در مراسم مذهبی استفاده می کردند. در عهد باستان، دو سنگ
فیروزه و لاجورد بسیار قیمتی و مهم به شمار می رفتند؛ چنان که
هنگام تقسیم غنایم نسبت به طلا در اولویت قرار می گرفتند؛ و همواره
جزو ذخایر با ارزش و مهم پادشاهان بوده‌اند.
فیروزهِ
ایران که معادن اصلی آن در شمال شرقی کشور واقع شده، بهترین و
زیباترین نوع این سنگ در دنیا قلمداد می شود و هر نوع فیروزهِ مرغوب
را فیروزهِ ایران(PERSIAN TURQUOISE) می گویند. اصولاً فیروزه را در
دنیا به نام ایران می شناسند و در نمایشگاه‌های جواهر نیز، این سنگ
را سمبل کشور ما می دانند.
فیروزه
به صورت توده‌های فشرده و یا قلوه سنگ از معادن استخراج می شود و
مهمترین معادن آن در افغانستان، شرق استرالیا، ایالات متحد آمریکا،
مصر، آمریکای جنوبی، بعضی مناطق آسیای مرکزی و حتی چین یافت
می‌شود.
فیروزهِ
ایران بهترین و زیباترین نوع این سنگ در دنیا قلمداد می شود و هر
نوع فیروزهِ مرغوب را فیروزهِ ایران (PERSIAN TURQUOISE) می گویند.
اصولاً فیروزه را در دنیا به نام ایران می شناسند و در نمایشگاه‌های
جواهر نیز، این سنگ را سمبل کشور ما می دانند.
در
معدن فیروزه مصر که از سالیان بسیار دور مورد استفاده بوده، رگه‌های
سیاهرنگی در فیروزه‌ها وجود دارد که اصطلاحاً به این سنگ‌ها فیروزه
شجری گفته می شود؛ و به علت استخراج بیش از حد در گذشته، امروزه
سنگ‌های استخراج شده از این معدن از نظر رنگ و صافی کیفیت پایین
تری دارند. به همین علت با تزریق روغن، پارافین یا مواد پلاستیکی
آن‌ها را اصلاح و وارد بازار می کنند.
رنگ
خالص آبی در فیروزه بسیار کمیاب، و به همین دلیل نوع صاف و صیقلی
آن بسیار با ارزش و گران است. اشاره می‌شود، نگین‌های شبه فیروزه
در بازار بسیار زیادند.
نگهداری
این
کانی که به رنگ آبی - از روشن تا تیره - است، در اثر حرارت تغییر
رنگ می‌دهد و به رنگ سبز مات درمی‌آید. نگین فیروزه در نتیجهِ تابش
نور خورشید تبخیر می‌شود و تغییر رنگ می دهد. رنگ فیروزه در تماس با
مواد شیمیایی و حتی آرایشی نیز تغییر می کند و جلای آن از بین می
رود. بنابراین توصیه می شود هنگام استفاده از مواد آرایشی و یا
استحمام و شست‌وشو، جواهرات دارای فیروزه در معرض این مواد قرار
نگیرند.
در
بازار ایران دو نوع فیروزه پرطرفدار است؛فیروزه نیشابور که بهترین
نوع و گران‌ترین است؛ وفیروزه دامغان که کیفیت پایین‌تری دارد.یکی
از معروف ترین معادن فیروزه در دنیا درخراسان قرار گرفته و به همین
علت، این استان، به خصوص شهر مشهد، مرکز تراش و معاملات عمده
فیروزه در جهان است؛ به طوری که مقدار زیادی فیروزه استخراجی از
معادن دیگر کشورها را در مشهد تراش می دهند و از آن جا به دیگر
بازارهای جهانی وارد می کنند.فیروزه‌هایی که در مشهد تراش داده می
شوند به نام فیروزه خراسانی مشهورند.
رنگ
فیروزه در تماس با مواد شیمیایی و حتی آرایشی نیز تغییر می‌کند و
جلای آن از بین می رود. بنابراین توصیه می‌شود هنگام استفاده از
مواد آرایشی و یا استحمام و شست‌وشو، جواهرات دارای فیروزه در معرض
این مواد قرار نگیرند.
گفتنی
است، یکی از دیدنی ترین مراکز فیروزهِ دنیا آستان قدس رضوی است و
در مکان‌های مختلف آن فیروزه‌های نادر به چشم می خورد.
در
موزه جواهرات ملی ایران در بانک مرکزی، انواع جواهرات ساخته شده
از فیروزه با قدمت‌های متفاوت و در اندازه‌های نادر وجود دارد که در
دنیا کم نظیر است.
در
فرهنگ دینی ما در احادیث و روایات مختلف، داشتن انگشتری با نگین
فیروزه به خصوص برای آقایان توصیه شده است. این سنگ به دلیل
رنگ و درخشش آن شادی آور است و خواص بسیار دارد. به همین دلیل
استفاده از آن بین عموم مردم رواج دارد.
جالب
است بدانید در گذشته اعتقاد بر این بود که هر که با خود فیروزه
داشته باشد بر دیگران پیروز خواهد شد؛ بر این اساس‌نام اصلی این سنگ
پیروزه بوده و بعدها به فیروزه تبدیل شده است.
مرمر سبز یا مالاکیت (Malachite)
با فرمول شیمیایی Cu2[(OH)2 - CO3] از مجموعه کانی هاست و از واژة یونانی Malakhe به معنای پنیرک که رنگ آن سبز است گرفته شده‌است.
محلول
در HCl - در حرارت شعله اسید را رنگین می‌کند. CuO:۷۱٫۹۵٪ CO۲:۱۹٫۹٪
H2O:۸٫۱۵٪ از نظر شکل بلور: منشوری، رنگ: سبز - سبز تیره، شفافیت: نیمه
کدر، شکستگی: صدفی، جلا: شیشه‌ای - چرب، رخ: ناقص، سیستم تبلور: مونوکلینیک
و در رده‌بندی کربنات است. همچنین خاصیت مغناطیسی ندارد و منشأ تشکیل آن
ثانوی است.
همایند
کانی‌شناسی (پارانژ) آن چگالی - اشعه X و واکنش هایشیمیائیکریزوکول -
روزازیت - پزویدومالاکیت- کویور- کوپریت- کالکوپیریت- آزوریت و غیره است.
از
نظر ژیزمان بلوری - توده‌ای - رسوبی - پسودومرف‌های رشته‌ای فراوان است و
بیشتر در آلمان غربی، فرانسه، رومانی، URSS، آمریکا، زئیر، نامبیا یافت
می‌شود.
