سه چالش توسعه صنعت آلومینیوم

 

سه چالش توسعه صنعت آلومینیوم مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی از میزان تولید و مصرف آلومینیوم در ایران، تامین مواد اولیه، تامین برق پایدار و بهسازی صنایع آلومینیوم را سه حلقه مفقوده این صنعت عنوان کرده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس در جدیدترین گزارش خود میزان تولید و مصرف آلومینیوم در ایران را بررسی کرد که نتایج حاکی از این است که نبود منابع بوکسیتی غنی در ایران و ضعف توسعه این صنعت، تولید آلومینیوم را با چالش‌هایی روبه رو کرده است.
بر اساس گزارش این نهاد پژوهشی وابسته به مجلس، ایران با برخورداری از 3 کارخانه تولید آلومینیوم المهدی، ایرالکو و هرمزال با ظرفیت 457 هزار تن، رتبه هجدهم جهان را از نظر میزان ظرفیت تولید آلومینیوم داراست.
همچنین کارخانه ایرالکو با ظرفیت 175 هزار تن، المهدی با ظرفیت 110 هزار تن و هرمزال با ظرفیت 147 هزار تن با دو نوع تکنولوژی قدیم و بهبود یافته (سازگار با محیط زیست) طی سال‌های مختلف اقدام به تولید انواع شمش آلومینیوم کرده‌اند.
بر این اساس تولید واقعی آلومینیوم طی سال‌های 1388 به بعد، متعلق به ورود ظرفیت هرمزال به چرخه تولید بوده، ولی در سال 1391 کاهش تولید منفی 13.1 درصدی اتفاق افتاده است.



از آنجایی که بوکسیت عمده‌ترین منابع تولید آلومینا (ماده اولیه کارخانجات تولید آلومینیوم) در دنیاست و بیش از 98 درصد آلومینیوم جهان از بوکسیت و بقیه از نفلین سینیت و آلونیت به دست می‌آید، بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان ذخایر بوکسیت کشف شده ایران در مقایسه با مقادیر جهانی بسیار ناچیز است. به طوری که در بزرگترین معدن بوکسیت ایران (جاجرم) میزان ذخیره قابل بهره‌بردای کمتر از 20 میلیون تن برآورد شده است. البته معادن دیگر بوکسیت ایران هم مانند صدرآباد یزد، شابلاغی دماوند و مندون یاسوج در مجموع 5 میلیون تن برآورد ذخیره دارند.

بنا بر اطلاعات گزارش این نهاد پژوهشی وابسته به مجلس، با توجه به اینکه به ازای هر 4 کیلوگرم بوکسیت 1.93 کیلوگرم آلومینا تولید می‌شود و از هر 1.93 کیلوگرم آلومینا یک کیلوگرم آلومینیوم به دست می‌آید، می‌توان به نیاز بوکسیت کشور جهت تولید آلومینیوم در هر سال پی برد.
همچنین با توجه به روند رو به افزایش مصرف آلومینیوم در ایران و جهان، کشورهایی مانند استرالیا، هند و برخی از کشورهای آفریقایی نظیر گینه کوناکری در پی ماده اولیه مهم این صنعت (بوکسیت) اقدام به اخذ مجوز اکتشاف در سرتاسر مناطق معدنی که احتمال وجود بوکسیت دارد، کرده‌اند.
بر این اساس ایران نیز در پی این امر، اقدام به اخذ مجوز اکتشاف و مجوز بهره‌برداری بوکسیت در کشور گینه کرده و در حال حاضر امتیاز بهره‌برداری از 600 میلیون تن بوکسیت به عنوان بزگترین ذخیره معدنی بوکسیت در جهان در اختیار ایران است و بنا به همین دلیل در موقعیت بسیار مناسب و قابل رقابت برای تولید این فلز در سطح منطقه و جهان قرار گرفته است. اما طبق گزارش‌های ایمیدرو گفته می‌شود برای راه‌اندازی این پروژه نیاز به سرمایه‌گذاری 400 تا 500 میلیون دلاری است که صرف امور معدنکاری مثل استخراج، خردایش اولیه و تبدیل به دوغاب و همچنین تاسیس موارد زیربنایی همچون انتقال مواد معدنی تا بندر، احداث بندرگاه مناسب و تاسیسات بارگیری و محل خواهد شد.
همچنین با توجه به نبود منابع بوکسیتی غنی در ایران و با نگاهی به توسعه صنعت آلومینیوم لازم به نظر می‌رسد که نسبت به رفع موانع در پیش روی معدن بوکسیت گینه کوناکری اقدامات قابل توجهی صورت پذیرد.

چالش اول؛ تامین پایدار برق
بنا بر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، عدم توجه کافی به موضوع تامین پایدار برق یکی دیگر چالش‌های پیش‌روی این صنعت است. بدین معنی که واحدهای آلومینیوم‌سازی باید نیروگاه‌هایی جهت تامین برق پایدار در کنار خطوط تولید آلومینیوم داشته باشند.
بر این اساس عدم توجه به تامین برق پایدار از طریق نیروگاه‌های اختصاصی به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر واحدهای آلومینیوم‌سازی در طی سال‌های گذشته، مشکلاتی را برای این صنعت به وجود آورده است.
برق در صنعت آلومینیوم به عنوان ماده اولیه و خوراک استفاده می‌شود و صرفا به عنوان حامل انرژی و عامل مصرف مطرح نیست. مدرن‌ترین تکنولوژی در حال حاضر در جهان تکنولوژی پیشینه است که در آن میزان برق مصرفی برای تولید یک کیلوگرم آلومینیوم نزدیک به 11 کیلو وات بر ساعت محاسبه شده است که 4 کیلو وات بر ساعت از میانگین برق مصرفی برای تولید یک کیلو آلومینیوم در جهان کمتر است.
بر اساس این گزارش، این میزان مصرف برق برای تولید یک کیلوگرم آلومینیوم در کارخانجات ایران حدودا 17 کیلووات بر ساعت است که نسبت به میانگین مصرف برق جهانی 3 کیلو وات بر ساعت و نسبت پیشرفته‌ترین تکنولوژی حال حاضر در جهان (برای تولید یک کیلوگرم آلومینیوم) 6 کیلو وات بر ساعت اتلاف انرژی دارد.
بنابراین احداث کارخانجات آلومینیوم با تکنولوژی جدید و تامین برق مورد نیاز با راندمان بالا نیروگاهی ضروری به نظر می‌رسد.

چالش دوم؛ عدم شناخت از صنعت آلومینیوم
یکی دیگر از چالش‌ها و مشکلات صنعت آلومینیوم در کشور، عدم شناخت این صنعت انرژی‌بر و دارای مزیت در نزد تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران این صنعت مهم و رقابتی در کشور است که پیامد این عدم شناخت از دست دادن فرصت‌ها و سپردن مزیت این صنعت به کشورهای رقیب به ویژه در حوزه خلیج فارس بوده است به طوری که این کشورها با تولید بیش از 10 برابر نسبت به ایران در رتبه نخست تولیدکننده آلومینیوم در خاورمیانه به شمار می‌روند.
بر این اساس آلومینیوم به دلیل توان نگهداشت 95 درصدی انرژی مصرف شده در مرحله تولید، به صورت دائمی و قابلیت بازیافت 100 درصدی، بانک انرژی و ماده در سرتاسر جهان شناخته شده است.
همانطور که در این گزارش اشاره شد، انرژی در بهای تمام شده تولید آلومینیوم سهم بسیار بالایی را دارد. طبق آمارهای سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی و با نگاهی به جایگاه نخست ایران در ذخایر گازی جهان می‌توان گفت تولید فلز آلومینیوم ادامه مزیت انرژی در کشور به حساب می‌آید تا جایی که با تبدیل هر 9 هزار متر مکعب گاز طبیعی به یک تن آلومینیوم امکان صادرات انرژی جامد را پیش روی آیندگان قرار خواهد داد.

درک بهتر یک مزیت
بنا بر این گزارش، باید در نظر داشت که رقبای گازی ایران همواره برای محروم کردن ایران از صادرات به دیگر کشورها در تلاش هستند در صورتی که صادرات انرژی جامد می‌تواند با ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر به توسعه اشتغال و رونق اقتصادی کشور منجر شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد صنعت آلومینیوم به عنوان یکی از مهمترین صنایع استراتژیک در جهان شناخته می‌شود که همین امر منجر به تولید این فلز در اکثر کشورهای پیشرفته، برخلاف نداشتن مزیت در تولید، شده است.
ایران نیز با داشتن بیش از 475 هزار تن ظرفیت تولید آلومینیوم، اقدام به تولید این فلز مهم و استراتژیک کرده است ولی عدم توجه به تامین انرژی پایدار مورد نیاز این صنعت، همچون عدم رسوب تکنولوژی روز دنیا در تولید آلومینیوم در ایران و عدم توجه به کشف ذخایر جدید و اقتصادی بوکسیت در ایران و یا مشارکت در استخراج ذخایر بوکسیت در دیگر کشورها، عملا صنعت آلومینیوم در ایران را با بحران مواجه ساخته است.
بر این اساس تصور آینده روشن برای صنعت آلومینیوم در ایران بدون توجه به تامین مواد اولیه، تامین برق پایدار و رقابتی و بهسازی صنایع آلومینیوم (جهت کاهش آلایندگی و مصرف برق) غیرممکن خواهد بود. این در حالی است که به نظر می‌رسد با مطرح شدن همکاری ایران و روسیه در بخش نفلین سینیت (آذربایجان شرقی) روزنه‌های امیدی برای آینده صنعت آلومینیوم در ایران به وجود آمده است.
این گزارش می‌افزاید: آلومینیوم یکی از فراوان‌ترین فلزات در پوسته زمین است که پس از عناصر اکسیژن و سلیسیوم، سومین عناصر فراوان شناخته شده بوده و بیشترین نرخ رشد مصرف در میان فلزات در طی سه دهه اخیر را به خود اختصاص داده است.
همچنین ویژگی‌های برتری همچون سبکی وزن، سازگاری با محیط زیست و قابلیت تبدیل به مواد متنوع مهندسی منجر به افزایش مصرف حتی در طی سال‌های آینده با بیشترین نرخ رشد تقاضا بین تمامی کالاهای اساسی را داراست.